“H κρίση είναι πάνω από όλα ζήτημα νοοτροπίας» μου είπε πριν μήνες ένας πολύ σπουδαίος διανοούμενος. Ένας άνθρωπος που έζησε πολλά. Κατοχή, πόλεμο, πείνες, φτώχιες, αλήθειες, διαψεύσεις. Τότε δεν είχα προλάβει να αφομοιώσω το νόημα της φράσης του, ήταν ακόμα πολύ νωρίς, μόλις είχαν κουρευτεί η καθημερινότητα και οι προσδοκίες μας χωρίς ακόμα να έχουμε πλήρη εικόνα των παρενεργειών αυτής της ανατροπής. Ήταν εκείνη η περίοδος όπου μιλούσαμε ο ένας στον άλλο με αριθμούς και εξισώσεις και ακούγαμε από τις τηλεοράσεις κούφιες διαβεβαιώσεις και μπερδεμένες προβλέψεις από ανθρώπους με τρύπια βλέμματα. Και ύστερα πέρασαν οι μήνες. Μέσα στους οποίους διατηρούσα ακόμα την ελπίδα πως αυτή η ανατροπή που ανακάτεψε την καθημερινότητα μας θα ανακάτευε και τον τρόπο σκέψης μας. Θα μας ανάγκαζε δηλαδή να σκεφτούμε πέρα και έξω από τα πλαίσια που προκαθόριζε η επικρατούσα νοοτροπία του... «κρύψε να περάσουμε». Γιατί τα κρυμμένα έβγαιναν πλέον στην φόρα σαν ένα τσουνάμι και δεν μας επέτρεπαν να συντηρούμε καμία εφησυχαστική πλάνη, ούτε και να αποκοιμίζουμε την κριτική μας ματιά, επιτρέποντας στα μέτρια μυαλά να κάνουν κουμάντο. «Δεν μπορεί», έλεγα, «αυτή η βίαιη κατάρριψη των βεβαιοτήτων μας, σε κάποια επικοδομητική συνειδητοποίηση θα οδηγήσει». Θα ακονίσει την κρίση μας και θα περιορίσει την ανοχή μας απέναντι στην κυριαρχία του διαπλεκόμενου βολέματος μας. Θα βγάλει τα άπλυτα στην φόρα και θα ξεγυμνώσει τις μετριότητες. Θα τρίξει τα θεμέλια ενός σαθρού συστήματος στο χτίσιμο του οποίου όλοι είχαμε βάλει το χεράκι μας. Και θα μας φέρει ενώπιον της προσωπικής ευθύνης που έχει ο καθένας μας γιατί επιτρέψαμε στην ημιμάθεια και στην μετριότητα να καθορίσει το μέλλον μας.
Η κρίση δεν ήταν ποτέ θέμα ανατροπής των οικονομικών μας δεδομένων. Ήταν και είναι ζήτημα νοοτροπίας στην οποία όλοι μας δηλώσαμε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, «υποταγή». Μιας νοοτροπίας που μας υπαγόρευε την εξασφάλιση και το βόλεμα σαν την πεμπτουσία της καταξίωσης και της επιτυχίας και απαγόρευε την αμφισβήτηση αυτού του «στερεότυπου» στιγματίζοντας οποιαδήποτε διαφορετική αντίληψη σαν γραφική. Και ποιό είναι σήμερα το αποτέλεσμα; Καταφέραμε τελικά να αξιοποιήσουμε αυτή την ανατροπή της καθημερινότητας και των προσδοκιών μας ώστε να κατανοήσουμε πως επενδύσαμε σε λάθος σύστημα, ανθρώπους και δεδομένα; Ή μήπως εξακολουθούμε να επιτρέπουμε στη μετριότητα να κάνει κουμάντο;
Πού επενδύουμε τελικά σήμερα; Πού και πως αποδεικνύουμε ότι η κρίση άλλαξε την κρίση μας; Όταν επιτρέπουμε στους ίδιους ανθρώπους που συντηρούσαν αυτό το σύστημα της διαπλοκής να παριστάνουν σήμερα τους φιλάνθρωπους ενώ είχαν και την δύναμη αλλά και τα μέσα να προλάβουν ή έστω να προειδοποιήσουν για τη επερχόμενη οικονομική καταστροφή; Όταν συρρέουμε να ψηφίσουμε νέους αρχηγους κομμάτων χωρίς να αντιδρούμε που η επιλογή περιορίζεται σε ανθρώπους οι οποίοι μέχρι πρώτινως δεν έκαναν απολύτως τίποτα για να αποτρέψουν την κρίση αλλά συνυπόγραφαν την παραμονή της ανευθυνότητας στην εξουσία; Πώς αποδεικνύουμε ότι η κρίση άλλαξε την κρίση μας; Όταν εξάκολουθούμε να αφήνουμε το μέλλον μας στα χέρια ανθρώπων που ξέρουν να επιβάλουν κόμιστρα στους μαθητές αλλά δεν θεωρούν αναγκαίο να απαρνηθούν τις δικές λιμουζίνες ή τα επιδόματα που παίρνουν για την γραμματέα τους; Όταν επιτρέπουμε να τσαλακώνεται η αξιοπρέπεια των συνανθρώπων μας μέσα από τη δημιουργίας μιας νέας τάξης φιλανθρώπων οι οποίοι ενώ έχουν την δύναμη και τα μέσα να δημιουργήσουν νέες συνθήκες εργασίας προτιμούν να συντηρήσουν το συσχετισμό δυνατού-αδυνάτου για να έχουν λόγο και ύπαρξη;
Οι κρατούντες απέδειξαν πως το μόνο που ξέρουν να κάνουν είναι να σκέφτονται μέσα στα περιορισμένα τετραγωνικά της μετριότητας. Εμείς τι κάνουμε; Προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να ακονίσουμε τη κρίση μας και απαγκιστρώσουμε την ζωή και το μέλλον μας από την δική τους μετριότητα; Ή επιλέγουμε να σπαταλούμε την ενέργεια μας πολεμώντας τους μέτριους αντί να διαχωρίσουμε μια και καλή την θέση μας από αυτούς;