Η Χιόνα με κοιτάει επίμονα, με τα τεράστια καταπράσινα της μάτια, καθώς απλώνει νωχελικά πάνω στο χαλί. «Μου προκαλεί αμηχανία αυτό το γατί» φωνάζω στο Σάββα, ενώ εκείνος βρίσκεται στην κουζίνα φτιάχνοντας καφέ. Τον ακούω να γελάει, «χρειάζεται χρόνο για να συμπαθήσει κάποιον, έτσι είναι το μωρό μου» διευκρινίζει και εκείνη μοιάζει με το ύφος της να επιβεβαιώνει τα λόγια του. Είναι φανερό πως της έχει τεράστια αδυναμία, μου περιγράφει πως όταν κάθεται στο γραφείο του για να διαβάσει, εκείνη παίρνει θέση στο πλάι του, «διαβάζει μαζί μου», λέει και μ’ αρέσει που η όλη κουβέντα μας αρχίζει από το γατί του, αρχίζει, δηλαδή, με μια τρυφερότητα.
Ο χώρος του λευκός, με υπέροχα αντικείμενα, «έχεις περισσότερα αντικείμενα παρά έργα τέχνης», του λέω και κείνος ευχαριστιέται την παρατήρηση μου, γιατί για τον ίδιο, τα αντικείμενα έχουν μια ξέχωρη και ξεχωριστή σημασία. Στο πάτωμα, πλάι στην Χιόνα, ένα μεγάλο βάζο με λευκές μαργαρίτες, «πάντα έχεις λουλούδια στο σπίτι;» ρωτώ, «πάντα» μου απαντάει και είναι μια ακόμη απόδειξη πως νοιάζεται, ό,τι τον περιβάλλει, να μοιάζει σαν χάδι. Με κερνάει παγωτό με φυστίκια και χαρουπόμελο και ύστερα κάθεται απέναντι μου στον καναπέ, έτοιμος να μιλήσει, χαμηλόφωνα, όπως μιλάει πάντα, για ό,τι τον κάνει να αισθάνεται οικεία και για ό,τι τον προκαλεί να αναθεωρήσει τα οικεία του.
Έχει μια ιδιαίτερη ευαισθησία ο τρόπος που σκέφτεται και που παρατηρεί, η οποία συνδυασμένη με ένα ουσιαστικό υπόβαθρο γνώσης, του χαρίζει το ταλέντο των πολλαπλών αναγνώσεων των πραγμάτων και της ζωής. Έχει, δηλαδή, ένα δικό του τρόπο να ακούει τις συνομιλίες που φτιάχνει το παρελθόν με το παρόν και με το μέλλον, και να τοποθετείται έτσι απέναντι στην μνήμη. Τα έργα του, εδώ και χρόνια, ίσως από το πρώτο καιρό που άρχισε να ασχολείται ενεργά με την τέχνη, είχαν αυτή την διάθεση. Να ανακαλέσουν την μνήμη και μέσα από αυτή την ανάκληση να δημιουργηθούν καινούργιες αναγνώσεις σε αυτό που ζήσαμε και σε κείνο που ευχόμαστε να ζήσουμε.
Αυτό επιδιώκει και με την καινούργια του δουλειά, στην οποία μας προσκαλεί σε στοιχειώδη τεχνάσματα της μνήμης. Μέσα από χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα, στα οποία χαρίζει μια νέα ταυτότητα και υπόσταση στο παρόντα χρόνο, ο Σάββας Χριστοδουλίδης, φτιάχνει την δική του τοπογραφία και μας δίνει μια αφορμή για να κοιτάξουμε ξανά την δική μας.
Η Χιόνα τεντώνει τα πόδια της και με κοιτάει το ίδιο επίμονα, ενώ την ίδια ώρα ο Σάββας κουρνιάζει χαλαρά στην γωνιά του καναπέ. «Λοιπόν Ελενάκι…», μου λέει και μου αρέσει που όταν αισθάνεται οικεία μιλά με υποκοριστικά. Γιατί έτσι κι’ αλλιώς αυτό το βράδυ έχουμε και οι δύο μας προαποφασίσει πως θάναι αποκλειστικά αφιερωμένο στα…οικεία μας.
Τι σημαίνει οικείο για σένα;
Είναι ότι αγγίζει τα ενδόψυχα μας. Ό,τι μας αφορά στην ουσία. Είτε είναι άνθρωπος είτε αντικείμενο, είτε ιδέα. Δεν έχει να κάνει αποκλειστικά με τον οίκο. Και σαν αξία δεν μπορούμε να την περιορίσουμε γιατί δεν είναι κάτι που κινείται σε συγκεκριμένα πλαίσια. Είναι μια αξία, η οποία απλώνει μέσα στην ολότητα του χρόνου. Εδρεύει στο παρελθόν, το συναντούμε μέσα από ένα πιο ενεργό ρόλο μέσα στο παρόν και υπάρχει επίσης ως προσδοκία στο μέλλοντα χρόνο.
Η έννοια οικείο εκπέμπει μια τρυφερότητα…
Σίγουρα εδρεύει σε ένα πλαίσιο τρυφερότητας αλλιώς δεν είναι οικείο.
Ενέχει και την επικυνδινότητα μιας εξάρτησης από αυτό;
Εξαρτάται από την ψυχοσύνθεση του κάθε ατόμου, της ανάγκης και των προσδοκιών του το πόσο δέσμιος είναι με το οικείο του.
Εσένα γιατί σε ενδιαφέρει τόσο πολύ η έννοια του οικείου;
Με ενδιαφέρει η αναπροσαρμογή του, η αναθεώρηση του. Θεωρώντας δεδομένα στοιχεία από το παρελθόν προσπαθώ να το αναπροσαρμόσω στο μέλλον
Γιατί θέλεις να το αναπροσαρμόσεις;
Για να του δώσω μια καινούργια ανάγνωση στο παρόντα χρόνο. Με ενδιαφέρει το πώς μπορούμε να αναθεωρήσουμε ή να αναγνώσουμε εκ νέου στοιχεία του παρελθόντος, τα οποία πολλές φορές τα θεωρούμε ακόμη και παρωχημένα
Και γιατί έχει τόση σημασία μια καινούργια ανάγνωση τους;
Γιατί αισθάνομαι πως είναι άδικο να περνούν τα πράγματα σε ένα καθεστώς αργίας. Σε ένα καθεστώς μη χρηστικότητας. Σε ένα καθεστώς λησμονιάς ή παραγκωνισμού
Τι προυποθέτει αυτή η καινούργια ανάγνωση;
Η θέση μας απέναντι στην μνήμη δεν είναι σταθερή, είναι μεταβλητή. Είναι, λοιπόν, σαν να βάζεις τον εαυτό σου σε μια καινούργια θέση απέναντι στην μνήμη. Πώς την αντιλαμβάνεσαι, πως την βιώσες και πώς την βιώνεις στο παρόντα χρόνο.
Γι’αυτό και τα έργα σου θέλεις να αποτελούν στοιχειώδεις τέχνασματα της μνήμης;
Ναι, γιατί θεωρώ ότι η πρώτη ανάγνωση συχνά δεν φωτίζει τα πράγματα. Πολλές φορές, μάλιστα, λειτουργεί και αντίστροφα. Μπορεί να παγιδέψει την ιδέα. Η εικόνα των πραγμάτων όπως και η αντίληψη των πραγμάτων δεν μπορεί να είναι σταθερή γιατί τα δεδομένα αλλάζουν. Με ενδιαφέρει λοιπόν αυτή η ανάγνωση και η επανανάγνωση μέσα από τις εκάστοτες συνθήκες. Και επειδή ως εικαστικός έχω την δυνατότητα να επεξεργάζομαι την φόρμα, έχω την δυνατότητα να διαμόρφωνω καινούργιες θέσεις των πραγμάτων, έτσι ώστε να συγκροτούν μια άλλη εικόνα του οικείου
Γιατί έχει σημασία η δεύτερη και τρίτη ανάγνωση των πραγμάτων;
Διότι θεωρώ πως η πολλαπλή ερμηνεία είναι λυτρωτική. Το να έχεις την ευχέρεια να διαβάζεις και να βλέπεις τα πράγματα από όλες τις πλευρές τους και με πολλούς τρόπους και σε διάφορα χρονικά διαστήματα, εμπεριέχει μια λύτρωση
Ποια ανάγκη όμως σε βάζει σε αυτή την διαδικασία;
Η ανάγκη της επανεξέτασης της αξίας των πραγμάτων, της αναθεώρησης τους και της επανατοποθέτησης τους στο χώρο και στο χρόνο. Με ενδιαφέρουν τα πράγματα που έτυχαν παραγκωνισμού και η προσπάθεια να τους προσδώσω ξανά μια ταυτότητα, μια αξία και μια λειτουργικότητα με βάζει και μένα τον ίδιο σε μια διαδικασία αναθεώρησης ιδεών, τις οποίες για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα τις είχα σε καταστολή.
Κι’ αυτή η αναθεώρηση πού σε οδηγεί;
Σε μια εγρήγορση του μυαλού αλλά και σε μια χειρονακτική ευφορία
Ποια είναι εκείνα που παραγκωνίστηκαν;
Συνήθως είναι τα διακοσμητικά αντικείμενα, τα οποία εδώ και μερικές δεκαετίες παραγκωνίστηκαν γιατί τα δεδομένα αισθητικής του ανθρώπου άλλαξαν και ο οικείος χώρος, δηλαδή το σπίτι που τα φιλοξενούσε, ορίστηκε από άλλα κριτήρια διαμόρφωσης σε σημείο που το διακοσμητικό αντικείμενο έχασε εντελώς την αξία του.
Με βάση αυτή την διαπίστωση πώς νιώθεις, αλήθεια, όταν μπαίνεις σε ένα παλαιοπωλείο;
Νιώθω πως εκεί τα αντικείμενα εδρεύουν σε ένα καθεστώς αργίας.
Τι εννοείς καθεστώς αργίας;
Εννοώ ότι αφήνουν ένα παράθυρο ανοιχτό για την ανάκληση τους. Είναι διαθέσιμα προς ζήτηση, σαν ένα κάλεσμα τους στο καινούργιο.
Έχει γραφτεί πως με τα έργα σου επιτρέπεις στην ποιητική της καθημερινότητας να επιστρέψει. Τι σημαίνει ποιητική της καθημερινότητας;
Θα μπορούσε να σημαίνει ότι μαλακώνει την σκέψη μας μέσα από τα καθημερινά.
Μ’ αρέσει αυτή η φράση. Είναι αναγκαία λοιπόν η ποιητική στην καθημερινότητα μας
Θεωρώ πως είναι. Και μέσα από τα έργα μου αυτό που επιχειρώ είναι βασικά μνημονικές συμπτύξεις. Να ξαναγίνουν ενεργά τα οικεία μέσα σε ένα καθεστώς, έστω και αν αυτό είναι το καθεστώς ενός έργου τέχνης
Η μνήμη τελικά μας καθορίζει;
Προσωπικά θεωρώ΄ότι ζούμε μνημονεύονται και μνημονεύουμε για να νιώθουμε ότι ζούμε. Υπάρχει αυτή η αμφίδρομη σχέση ζωής και μνήμης.
Αυτό που λες εμπεριέχει μια μελαγχολική διαπίστωση ή κάνω λάθος;
Όχι, αντιθέτως φανερώνει την δυνατότητα αντίληψης της αξίας της μνήμης. Η μνήμη δεν είναι ταυτόσημη με την μελαγχολία, ούτε και η ανάκληση της. Και μέσα από τα έργα μου σίγουρα δεν παρελθοντολογώ. Ανακαλώ την μνήμη στην προσπάθεια μου να την αναδείξω μέσα από μια καινούργια διάσταση, μέσα από μια καινούργια αξία.
Εκείνο που βρίσκω πολύ ενδιαφέρον είναι που δεν συνδέεις την μνήμη μόνο με το παρελθόν αλλά θεωρείς ότι υπάρχει και η μνήμη του παρόντος και του μέλλοντος
Έτσι. Η μνήμη του παρόντος είναι ό,τι έχουμε τώρα στα χέρια μας. Η μνήμη του παρόντος κινείται στα πλαίσια μιας στιγμής. Η μνήμη του παρελθόντος μπορεί να είναι μια μέρα, ένας μήνας, χρόνια ολόκληρα, μια ζωή
Και η μνήμη του μέλλοντος;
Κινείται σε ευρύτερα πλαίσια για το λόγο ότι μπορείς να απλώσεις την προσδοκία σου όσο μακριά θες.
Εσύ όταν άρχισες να ασχολείσαι με την τέχνη είχες συνείδηση ότι μέσω αυτής θα πραγματευόσουν αυτά τα θέματα;
Πέρασαν χρόνια για να καταλάβω τι είχα να χειριστώ. Στην αρχή, ειδικά στα πρώτα βήματα, θεωρούσα ότι είχα να επιλύσω προβλήματα αισθητικής. Πέρασαν χρόνια για να αντιληφθώ ότι στην ουσία πίσω από αυτά τα θέματα αισθητικής υπάρχουν άλλα βαθύτερα θέματα
Που είναι;
Οι κανόνες ζωής. Η ουσία των πραγμάτων.
Και τι προυποθέτει αυτή η διαπίστωση;
Γνώση. Και έμπνευση για να μπορείς να δημιουργήσεις.
Μήπως και μια άλλη θέαση των βιωμάτων σου;
Κινούμαι στο έργο όπως κινούμαι μέσα στην ζωή μου. Και στην ζωή μου μετακινώ τα οικεία μου, τους αλλάζω θέση χωρίς ωστόσο να τα καταργώ.
Δεν είσαι υπέρ της κατάργησης…
Πολλοί καλλιτέχνες κινήθηκαν σε μια ιδεολογία κατάργησης της πρωτογενούς αξίας των πραγμάτων. Εμένα ωστόσο δεν αφορά αυτό. Γιατί η κατάργηση της ιδέας επιφέρει και την κατάργηση της συγκίνησης. Με ενδιαφέρει η παράμετρος συγκίνηση στο έργο, το έργο να περιλούζεται από ένα συναισθηματισμό, μια συγκινησιακή φόρτιση. Δεν με ενδιαφέρει το έργο να είναι απογυμνωμένο και ψυχρό.
Ένα έργο τέχνης πρέπει να συγκινεί το θεατή του;
Θεωρώ ότι αν ένα έργο συγκινεί περισσότερο κόσμο σημαίνει ότι τον αφορά. Είναι όμως και πολλά έργα που δεν συγκινούν στις μέρες μας, δηλαδή ο καλλιτέχνης δεν νοιάζεται ώστε το έργο του να συγκινεί.
Για σένα ένα έργο τέχνης πρέπει να «μιλά» στον κόσμο;
Αν όχι να μιλά, τουλάχιστον να τον κάνει να νιώθει κάτι.
-Μέσα από τα έργα σου δημιουργείς τελικά και την δική σου τοπογραφία;
Ναι, η οποία μέσα από τα έργα των τελευταίων χρόνων άρχισε να γίνεται πιο συγκεκριμένη. Άρχισα να θεωρώ ότι το έργο αποτελεί μια απόπειρα ορισμού του τόπου με όλα τα δεδομένα που μπορούν να τον στοιχειωθετήσουν. Πράγματα, ιδέες, σκέψεις, όχι μόνο ό,τι είναι χειροπιαστό. Νιώθω ότι μέσα από αυτή την τοπογραφία επιχειρώ να αρθρώσω ένα λόγο που αφορά την δομή των πραγμάτων στην ουσία τους. Με στοιχειώδη τεχνάσματα, δηλαδή παραθέτωντας τα πράγματα όπως έχουν άλλα με μια διάθεση που κρύβει ένα κεφι, μια διασκέδαση.
Μου αρέσει ο τρόπος που το διατυπώνεις..
Ξέρεις…Στην τέχνη όλα αυτά τα χρόνια δεν λειτουργησα ποτέ κερδοσκοπικά. Το κέρδοςδεν ήταν προτεραιότητα μου. Και τελικά αυτό, έστω κι’ αν ειχε το τίμημα του, αποδεικνύεται τώρα λυτρωτικό και ευεργετικό. Νιώθω καλά που δεν περιέπεσα σε κερδοσκοπικές παγίδες. Η τέχνη ήταν πάντα για μένα αναζήτηση μιας απάντησης στα ενδόμυχα
Με διαφορετικό κάθε φορά ερώτημα;
Νομίζω πως στην ουσία το ερώτημα είναι το ίδιο αλλά προβάλει σε παραλλαγές.
Δυσκολεύτηκες στα χρόνια επιλέγοντας συνειδητά αυτή την πορεία;
Ναι, δυσκολεύτηκα. Σκέψου ότι τώρα, στα 50, η δουλειά μου έχει ένα ιδιαίτερο εκτόπισμα, μετά από 25 χρόνια δημιουργίας.
Κουβαλάς πίκρα γι’αυτό;
Όχι καθόλου. Συνειδητά και χωρίς κανένα ενδοιασμό ακολούθησα αυτή την πορεία. Και τώρα νιώθω καλά γιατί η αξία του πράγματος γίνεται ευρύτερα αντιληπτή. Νιώθω ότι τώρα μπορώ να αρθρώσω ένα λόγο όπως σου έλεγα και πριν
Αυτό προσδοκούσες μέσα από την τέχνη; Να αρθρώσεις ένα λόγο;
Εκείνο που προσδοκούσα ήταν να είμαι ησυχος. Και στο μέσα και στο έξω μου
Είσαι λοιπόν;
Νομίζω ότι ειμαι πια σε θέση να βάζω τα πράγματα σε τάξη.
Η τέχνη σε βοήθησε στο να διατηρείς τις ισορροπίες σου;
Η τέχνη μου δίνει ισορροπίες. Είναι μεγάλη διέξοδος. Και ειδικά σε μια πόλη όπως την Λευκωσία όπου η έξοδος μου είναι το περίπτερο…
Βγαίνεις μόνο για να πας στο περίπτερο;
Ναι. Φέτος διαπίστωσα πόσο σημαντικό είναι το περίπτερο. Τα βράδια κατηφορίζω συχνά προς την πλατεία ελευθερίας. Δεν πάω ούτε σε ταβέρνα, ούτε σε κλάπ, ούτε σε εστιατόριο. Το περίπτερο είναι σαν ένα παράθυρο στον έξω κόσμο
Για άλλους είναι το ίντερνετ αυτό που περιγράφεις
Εγώ όμως έχω στενή σχέση με την ανάγνωση, με την μελέτη, με το ίδιο το έντυπο, είμαι πιο πολύ της αφής. Το εργαστήριο μου λοιπόν και το περίπτερο είναι για μένα σημαντικά. Το ένα είναι παράθυρο στον μέσα κόσμο και το άλλο, παράθυρο στον έξω κόσμο.
Είσαι ανοιχτός απέναντι στην ζωή;
Νομίζω πως τώρα είμαι περισσότερο. Μπορώ να σταθώ πιο εύκολα απέναντι σε μια αλήθεια. Και ξέρεις πώς το διαπιστώνω αυτό;
Πώς;
Από τον τρόπο που στήνω το έργο Ο τρόπος που ορθώνεις ένα έργο μέσα στο χώρο είναι τελικά και ο τρόπος που εσύ ο ίδιος στέκεις και ορθώνεσαι και τοποθετείς τον εαυτό σου. Και όλη αυτή η έγνοια μου για την αυτονομία του έργου είναι γιατί με ενδιαφέρει πάρα πολύ το να μπορείς να σταθείς πλήρης σαν άτομο.
Τα έργα σου αποκαλύπτουν πτυχές του εαυτού σου που δεν είχες συνειδητοποιήσει;
Ναι βέβαια και είναι σε αυτές τις περιπτώσεις όπου γίνεται μια υπέρβαση. Δηλαδ΄το έργο σε παίρνει κάπου παρα πέρα. Απογυμνώνει αλήθειες. Και όταν το έργο είναι πάνω από κεινο που προσδοκούμε, αυτό σημαίνει ότι υπερτερεί του εγώ μας και εκεί είναι που πρέπει να κάτσεις και να σκεφτείς που σε πάει.
Η έννοια του χρόνου σε απασχολεί;
Είναι η έννοια που με απασχολεί λιγότερο. Αν με απασχολεί είναι μόνο σε σχέση με το παρόν. Θέλω να νιώθω τώρα καλά. Και είναι τόση η προσπάθεια και τόσα τα μέσα που επιστρατεύω για να νιωθω τώρα καλά που το αύριο δεν μπορω να το σκεφτώ.
Ίσως αυτό ναναι τελικά και η ουσία της ζωής
Μεγαλώνοντας, ξέρεις, λιγοστεύουν έτσι κι’ αλλιώς τα πράγματα που σου είναι καινούργια ή αποκαλυπτικά. Μεγαλώνοντας καλείσαι περισσότερο να χειριστείς τα ήδη βιωμένα και κείνα που έχεις τώρα στα χέρια σου.
Μεγαλώνοντας νιώθεις ότι μαλακώνεις;
Νιώθω ότι γίνομαι πιο επιεικής. Και η επιείκια είναι μεγάλη υπόθεση.
Να σε ρωτήσω κάτι που εδώ και ώρα το έχω απορία…Γιατί ο χώρος σου είναι σχεδόν απογυμνωμένος από έργα τέχνης;
Γιατί πιστεύω πολύ στην επαναφορά του διακοσμητικού αντικειμένου. Το διακοσμητικό αντικείμενο σου προσφέρει μια θαλπωρή που δεν μπορεί να σου το προσφέρει το έργο τέχνης. Το έργο τέχνης εδρεύει σε μια ιδεολογία για να είναι έργο τέχνης. Το διακοσμητικό αντικείμενο εδρεύει κι’αυτό σε μια ιδεολογία η οποία όμως είναι πιο εμφαντική στο να μας ξεκουράζει, να μας συντροφεύει να μας ευχαριστεί. Γι’ αυτό λέω να ξαναστολίσουμε τα σπίτια μας με αντικείμενα. Και να στολίσουμε ξανά και τις ψυχές μας
Να στολίσουμε τις ψυχές μας. Μ’αρέσει αυτή η προτροπή σαν επίλογος!
