“Η κρίση είναι πάνω από όλα ζήτημα νοοτροπίας και ηθικής”, μου είπε και με κοιτούσε κατευθείαν στα μάτια. Τα μάτια του ένα παράξενο πράσινο, σχεδόν διάφανο βλέμμα. Ήθελα να μιλάω για ώρες μαζί του, γιατί δεν ήταν απλά ένας σπουδαίος καλλιτέχνης αλλά κυρίως ένας άνθρωπος που είδε και έζησε πολλά: κατοχή, πόλεμο, πείνες, φτώχιες, ψέματα, αλήθειες, καταρρεύσεις, διαψεύσεις, βεβαιότητες, αβεβαιότητες…Πολλά! Δεν ήταν λοιπόν ένας άνθρωπος που περπατούσε μέσα στα περιορισμένα τετραγωνικά των βεβαιοτήτων του, αλλά που είχε την ικανότητα να διακρίνει πώς οι βεβαιότητες εγκλωβίζουν και δεν επιτρέπουν στην σκέψη να έχει την απαραίτητη για την εξέλιξη της ευελιξία. Οταν του ζήτησα να μου εξηγήσει γιατί πιστεύει πως η κρίση που διανύουμε είναι πάνω από όλα ζήτημα ηθικής και νοοτροπίας μου έδωσε, θυμάμαι, την εξής απάντηση: “Έχουμε μάθει σε ένα τρόπο ζωής και δεν θέλουμε να τον αλλάξουμε. Η πραγματικότητα όμως είναι πώς όλα αλλάζουν. Και δεν μας ετοιμάζει κανείς γι’αυτή την αλλαγή, ούτε η παιδεία, ούτε τίποτα. Αυτό που αισθάνονται πως πρέπει να μας μεταδώσουν είναι μια προσπάθεια να περάσουμε μια ήσυχη ζωή. Η ζωή όμως δεν είναι ήσυχη. Η ζωή είναι ανησυχία, δεν είναι εξασφάλιση. Η εξασφάλιση είναι μια πλάνη. Γιατί η ζωή είναι περιπέτεια, είναι δημιουργεία και πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να ζήσουμε καλύτερα και για τον εαυτό μας αλλά και για τους άλλους. Λίγο πριν μιλούσαμε για όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Για την κρίση, το χρήμα, τις τράπεζες, την διαφθορά, όλα όσα αποτέλεσαν εδώ και τρία χρόνια το περιεχόμενο των ανήσυχων μας ύπνων. Τί μπορεί να μας απελευθερώσει από όλο αυτό το σαπισμένο σύστημα; τον είχα ρωτήσει. “Δεν έχω λύσεις” μου είπε. “Έχω μόνο ερωτήσεις. Κι’αυτό που προσπαθώ είναι να βρίσκω τις σωστές ερωτήσεις αλλά δεν είναι πάντα εύκολο”. Τί χρειάζεται για να βρίσκει κανείς τις σωστές ερωτήσεις, διερωτήθηκα. “Παιδεία και πολιτισμός” μου είπε και έσπευσε να συμπληρώσει “Εννοώ την παιδεία που μας μαθαίνει την αλήθεια. Η δική μας παιδεία, αυτή τουλάχιστον που έζησα εγώ, μας μάθαινε ένα σωρό ψέματα. Είναι σημαντικό όμως να σου λένε από την αρχή την αλήθεια”. Είναι σημαντικό λοιπόν να σου λένε από την αρχή την αλήθεια κι’αν δεν σου την λένε από την αρχή είναι εξίσου σημαντικό να το συνειδητοποιείς και να αρχίζεις να την ψάχνεις από μόνος σου για να μην παραμένεις έρμαιο της ίδιας χρεωκοπημένης νοοτροπίας. Αυτή η κουβέντα με τον σπουδαίο αυτό διανοούμενο και καλλιτέχνη έγινε πρίν από δύο περίπου χρόνια. Γιατί την θυμήθηκα τώρα θα απορήσετε. Ο λόγος είναι γιατί πραγματικά διερωτήθηκα αν όλη αυτή η ανατροπή την οποία ζήσαμε είχε τελικά κάποια ουσιαστική χρησιμότητα. Αν δηλαδή μας έκανε να αλλάξουμε έστω και στο ελάχιστον τον τρόπο σκέψης μας για να κατανοήσουμε πώς εκείνο που μας χρειάζεται είναι να κάνουμε πλέον τις σωστές ερωτήσεις. Διερωτήθηκα άν πραγματικά έχουμε συνειδητοποιήσει πώς κανείς από αυτούς που μας υπόσχονται ένα καλύτερο μέλλον δεν έδωσε ποτέ την απαιτούμενη σημασία στην παιδεία και στον πολιτισμό μας, αλλά τα προσπερνούσαν σαν θέματα ήσσονος σημασίας. Αυτό ίσχυε και πρίν την κρίση αλλά και μετά. Κυρίως μετά, όπου κανείς από τους ταγούς μας δεν έδειξε να αντιλαμβάνεται την ανάγκη να εστιάσουμε στην παιδεία και στον πολιτισμό προκειμένου να ελπίζουμε σε μια ουσιαστική αλλαγή. Και όταν λέω αλλαγή εννοώ στον τρόπο σκέψης μας, ο οποίος μας οδήγησε στο να ανεχόμαστε ταγούς που αγνοούν την αξία της παιδείας που λέει τις αλήθειες και του πολιτισμού που ξέρει να θέτει τα σωστά ερωτήματα. Μήπως λοιπόν θα πρέπει πρώτα να θέσουμε στον εαυτό μας τις σωστές ερωτήσεις πριν αποφασίσουμε ποιός μπορεί να έχει τις σωστές απαντήσεις; Ή έστω ποιος πραγματικά διαθέτει τη παιδεία και τον πολιτισμό που οδηγεί στην αναζήτηση των σωστών ερωτήσεων;