Χτύπησα το κουδούνι, μου άνοιξε και με κοίταξε με κείνα τα μάτια της που είναι λες και χωράνε ουρανό και θάλασσα μαζί, ένα βλέμμα που σου χαρίζει ησυχία… Άρχισε να με ρωτάει για την Κύπρο, έχει αδυναμία στην Κύπρο, της έλεγα διάφορα, κάποια στιγμή την είδα να βουρκώνει, μου φάνηκε παράξενο που βούρκωσε, μα έτσι είναι τελικά οι άνθρωποι που νοιάζονται για τον άλλο, βουρκώνουνε με μια φράση, γιατί ξέρουνε να νιώθουνε τον άνθρωπο κάτω από τις φράσεις του. Κάθισα μαζί της δύο ώρες, μιλήσαμε για όσα συμβαίνουν γύρω μας, αλλά κυρίως για κείνα που συμβαίνουν μέσα μας. Με αφορμή τον Λίνο και την Βιβή ψάξαμε να βρούμε τι κάνει μια συνείδηση ανήσυχη και μια παγωμένη καρδιά να θέλει ξανά ζεστασιά. Φεύγοντας μου είπε πως ήθελε κάτι να μου δώσει, δεν ήξερε τι, τα βιβλία της τα είχα όλα, έκοψε, λοιπόν, από την γλάστρα μια μαργαρίτα, πάρτηνα, μου είπε, να την μαδήσεις για την ευχή σου, έτσι είπε και ήθελα να την αγκαλιάσω σφικτά, την αγκάλιασα σφικτά, όχι μόνο για την μαργαρίτα αλλά και γιατί με έκανε να θυμηθώ πως έχουμε ευθύνη να είμαστε τρυφεροί απέναντι στην ζωή μας. Και είναι πολύτιμο να στο θυμιζει κανείς, την ώρα που πας να το ξεχασεις.
Το βιβλίο σας είναι συγκλονιστικό. Αυτό που μου λένε είναι πως σου παίρνει μέρες να καταλάβεις πως αισθάνεσαι.
Εσείς είχατε πει πως είναι μια πρόταση δοκιμασίας στην περιοχή των μη αυτονόητων αισθημάτων. Ναι, γιατί πιστεύω πως αν για το μυθιστόρημα αυτό επέλεγα να αφηγηθώ την ιστορία από την πλευρά των θυμάτων, όλοι θα είχαμε πολύ εύκολη την καταδίκη της άλλης πλευράς. Είναι αυτονόητο. Επέλεξα όμως να αφηγηθώ την ιστορία από την άλλη πλευρά.
Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή; Κυρίως επειδή εγώ η ίδια μέσα μου ήμουνα πολύ τρομαγμένη και ήθελα να δοκιμάσω τις δικές μου αντοχές, τα δικά μου συναισθήματα και την δική μου ανάγκη να πλησιάσω όσο πιο κοντά μπορούσα αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι βαρύνονται με πράξεις εκτός ορίων, ασυγχώρητες πράξεις. Και δεν σας κρύβω ότι ήμουνα σε μια διαρκή σύγκρουση με τον εαυτό μου.
Γιατί είχε σημασία να υποβάλετε τον εαυτό σας σε αυτή την δοκιμασία; Πιστεύω πως είναι υποχρέωση των συγγραφέων να μην αφήνουνε πεταμένα κορυφαία ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη. Έχουν υποχρέωση να βαδίσουν ως εθελοντές εξερευνητές σε αυτά τα πολύ σκοτεινά τοπία της ψυχής. Και πρέπει να βρούνε το κουράγιο να το κάνουν.
Ποια είναι αυτά τα πολύ σκοτεινά τοπια της ψυχής; Όταν όλα τα δάχτυλα σηκώνονται με απόλυτη σιγουριά και δείχνουν ένα και μοναδικό φταίχτη σε ένα δράμα ο συγγραφέας οφείλει να ψάξει τι υπάρχει πίσω από αυτό και πόσοι φταίνε. Είναι μόνο ένας ο θύτης; Είναι περισσότεροι μεσα στο ίδιο του το σπίτι και μέσα σε ένα ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο ουσιαστικά έχει αποσύρει στην άκρη ζητήματα ανθρωπιάς, αλληλεγγύης και οραμάτων;
Αισθάνεστε ότι δεν είναι μόνοι οι ήρωες σας που ξεστρατίσαν αλλά ολόκληρη η κοινωνία; Αισθάνομαι ότι όλες αυτές τις δεκαετίες υπάρχει μια υποβόσκουσα βία. Βία είναι η απουσία αγάπης. Βία είναι η έλλειψη οραμάτων. Βία είναι να μην μπορείς να ονειροπωλήσεις. Μιλάμε για μια εποχή απίσχνανσης οραμάτων και υπερθέρμανσης του εγώ, που οδηγεί σε μεγαλύτερη απομόνωση των ανθρώπων.
Δεν είναι στην φύση του ανθρώπου, ωστόσο, το να ονειρεύεται; Νομίζω πως ναι και όπου αυτό καταργείται υπάρχει μια δυσαρμονία και μια απορρύθμιση κάποιων κανόνων που έχει ανάγκη συλλογικότερα μια κοινωνία και πιο μεμονωμένα οι μικρές μονάδες της όπως η οικογένεια, οι παρέες, ο ένας.
Γιατί επιτρέπει ο άνθρωπος αυτή την κατάργηση του ονείρου λοιπόν; Γιατί πολλές φορές συμβαίνουνε πράγματα που καθυστερούν να εκφραστούν. Αυτό που συμβαίνει γύρω μας τώρα για παράδειγμα και μας αφήνει άφωνους δείχνει πως υπάρχουνε δύο βραδυφλεγή μεν, ανίκητα δε, όπλα.
Ποιά είναι αυτά τα όπλα; Το ένα είναι η φτώχια και το άλλο είναι η ανάγκη της ανθρώπινης ύπαρξης για αξιοπρέπεια και περηφάνια. Δηλαδή τα σκυμμένα κεφάλια και οι παγωμένες καρδιές κάποια στιγμή αντιδρούν. Τα σκυμμένα κεφάλια τινάζονται απότομα πάνω και οι παγωμένες καρδιές λαχταρούν για ζεστασιά. Και τώρα είναι που οφείλουμε να σκεφτούμε εξαρχής τα πράγματα, διότι παρά το γεγονός ότι πάντοτε αποκρύπτονται βασικές πληροφορίες, τώρα είναι λες και κυκλοφορούν στους δρόμους όλα τα άπλυτα ενός ξεστρατισμένου τρόπου ζωής. Όλα. Ανοίγεις το παράθυρο και τα βλέπεις έξω. Κοιτάς μέσα και τα βλέπεις στο σπίτι σου.
Τι βλέπετε να συμβαίνει έξω από το παράθυρο; Νιώθω πως το πάρτι της Δύσης τελειώνει, γιατί στήριξε εδώ και πολλά χρόνια την ισχύ και την ευημερία της πάνω στην καταλήστευση των πόρων, πάνω στην φτώχια και την καταπίεση όλων των άλλων. Λέει μια παροιμία αλλού ο γάμος, αλλού τα πιάτα. Ήρθε η ώρα να τα δούμε όλα από την αρχή γιατί ο κόσμος αν δεν τέλειωσε όπως τον ξέραμε, σίγουρα τελειώνει. Και δεν βλέπω να υπάρχουνε και έτοιμες άλλες παρήγορες λύσεις. Σε πολλές χώρες οι λαοί αισθάνονται πλεον ότι είναι ανεπαρκείς οι θεσμοί.
Αρα μήπως τελικά όλα αυτά καλώς καταρρέουν; Ναι, δεν το λέω για κακό. Θα πρέπει πια να υπάρξει ενεργοποίηση προς άλλες κατευθύνσεις. Υπάρχει πολλή γύμνια από ηγετικούς θεσμούς. Και δω στην Ελλάδα αισθάνομαι ότι όλο το πολιτικό σύστημα, με τους βραχίωνες του στην δικαιοσύνη και στα μμε, είναι τελικά ένα υποβρύχιο που γέρνει.
Είχατε πει ότι ήταν σφάλμα που δεν αντέδρασε ο κόσμος εγκαίρως. Ναι αλλά από την άλλη δεν είμαστε και οικονομολόγοι για να ξέρουμε ότι εδώ και 22 χρόνια οι μισθοί και οι συντάξεις μας πληρώνονται με δανεικά. Δεν μπορούσε ο κόσμος να ξέρει σε βάθος αυτή την ιστορία.
Τότε γιατί λέτε ότι δεν αντέδρασε εγκαίρως; Αισθάνομαι ότι θάπρεπε να είχαμε πονηρευτεί νωρίτερα. Θάπρεπε να είχαμε αισθανθεί πόσο ανεπαρκές είναι το πολιτικό σύστημα και πως ο δρόμος που ακολουθούμε δεν είναι η λύση σε αυτά που αναζητάει ο άνθρωπος για να αξίζει η ζωή του. Υπάρχει τρομαχτική ανάγκη επανάγνωσης της πρόσφατης ιστορίας και επανενσωμάτωσης στην καθημερινότητα του καθενός ενός καινούργιου κώδικα αξιών.
Αυτό τι προυποθέτει σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο; Ενεργοποίηση. Και είναι δύσκολο γιατί σαν να χάσαμε τα αντανακλαστικά μας.
Μήπως χάσαμε τα αντανακλαστικά μας γιατί μπερδευτήκαμε με το ποιές είναι τελικά οι αξίες στην ζωή; Ο κόσμος ζει καθ’ υπαγόρευση ενός τρόπου ζωής και τρόπου σκέψης ο οποίος εν πολλοίς επιβάλλεται από τα λαλίστατα μέσα ενημέρωσης, τα οποία μοιράζουνε τον πολτό πληροφοριών και θυμώνουνε για λογαριασμό μας, τσακώνονται για λογαριασμό μας, τα πράττουν όλα για λογαριασμό μας. Και κάπου πρέπει πια να αντιληφθούμε πως όχι μόνο δεν αρκεί κάτι τέτοιο, αλλά όλοι αυτοί εξυπηρετούν συμφέροντα, τα οποία μας έχουν οδηγήσει σε αυτή την κατάσταση. Βρισκόμαστε σε μια εποχή με τεράστια ερωτηματικά, με τεράστιες αμφιβολίες και με τεράστια κρίση εμπιστοσύνης και αυτό οδηγεί σε μια αποληθαργοποίηση.
Μήπως ένας τρόπος να ξυπνήσει κανείς από το λήθαργο είναι τελικά η κατάργηση όλων των βεβαιοτήτων του; Ακριβώς αυτό εννοώ. Η αποληθαργοποίηση θα φέρει μια οπτική με άλλες αξίες. Ελπίζω ότι τα νεώτερα παιδιά, τα οποία δεν φταίνε και σε τίποτα να μην μας παίρνουνε πολύ στα σοβαρά. Τα χρεώσαμε με ένα επαχθέστατο πρόβλημα οικονομικό και δεν αναφέρομαι μόνο στην Ελλάδα. Εγώ έχασα και τους δύο γονείς μου σε πολύ μεγάλη ηλικία, πέρυσι, οι οποίοι άνηκαν σε κείνες τις γενιές που άφηναν και τα έξοδα της κηδείας τους στην άκρη. Εμείς τι αφήνουμε στα παιδιά μας; Μια χρεωκοπημένη χώρα.
Είναι μια φράση στο βιβλίο σας που νομίζω ότι ταιριάζει σε όλα αυτά που λέμε. Πως την μάχη της ζωής την κερδίζουν οι εμπνευσμένοι. Ο άνθρωπος, ο οποίος επιθυμεί σφοδρά να εξασφαλίσει την ακεραιότητα της δικής του σκέψης και της δικής του ύπαρξης μπορεί να διεκδικεί περισυλλογή για λογαριασμό του. Να μην υποτάσσεται σε αυτά που κάποιοι άλλοι του υπαγορεύουν. Εάν εξασφαλίσει ο καθένας ένα τέταρτο την ημέρα να σκέφτεται μόνος του αυτά που του συμβαίνουν και αυτά που συμβαίνουν γύρω του θα ξεθολώσει το μάτι. Θα πάρει μπρος η σκέψη. Και αυτό θα φέρει καινούργια ματιά πάνω στα πράγματα
Αρκεί ένα τέταρτο την μέρα για να ξεθολώσει το μάτι; Τουλάχιστον. Είναι μια εποχή όπου όλοι τρέχουνε συμπιεσμένοι και εξουθενωμένοι από ένα σύστημα τρομερά ανταγωνιστικό και άγριο, με ένα βουνό υποχρεώσεων, οι περισσότερες από τις οποίες είναι και περιττές. Εχουμε εκμηδενίσει τον ατομικό χρόνο περισυλλογής.
Και αυτή η εκμηδένιση τι κόστος έχει; Μα είναι αυτός ο χρόνος περίσκεψης, ο οποίος δίνει την κριτική ματιά πάνω στα πράγματα και την αυτοκριτική ματιά πάνω στα πεπραγμένα του καθενός μας.
Όταν λέτε εμπνευσμένοι λοιπόν αναφέρεστε σε όσους επανευρίσκουν αυτό το χρόνο; Ναι. Νομίζω πως σε βοηθάει να βλέπεις με περισσότερο κουράγιο την ζωή και με περισσότερη αυτοπεποίθηση. Να μπορείς δηλαδή να ονειρευτείς, να βρεις λύσεις, να δοκιμάσεις, να πειραματιστείς…
Η ζωή θέλει κουράγιο ή μήπως θέλει εμπιστοσύνη σε αυτήν; Αν με το κουράγιο εννοούμε συνθηκολόγηση όχι δεν αρκεί μόνο αυτό.
Εσείς τι εννοείτε λέγοντας κουράγιο; Εννοώ μια ανοιχτή καρδιά. Εννοώ ένα χέρι έτοιμο να απλωθεί για συμπαράσταση, για αλληλεγγύη, εννοώ ένα μυαλό που σκέφτεται ότι χωρίς ανθρωπιά δεν έχει νόημα, δεν έχει χαρά η ζωή, δεν έχει αναπαυμένη συνείδηση.
Ο τρόπος που μεγαλώσατε σας όπλισε με αυτό τον τρόπο σκέψης; Ναι, ήταν μαθήματα ζωής που πήρα από το σπίτι μου αλλά και μετά ο τρόπος που κινήθηκα εγώ μέσα στην ζωή…Με τα πολλά λάθη, δεν επαίρομαι τον εαυτό μου ξέρετε, πολλές φορές ήμουνα ανεπαρκής ως πολίτης, αφέθηκα και γω, χάλασα και γω με κάποιο τρόπο, αλλά νομίζω πως κάτι συνέβαινε κάθε φορά που προσπαθούσα να έρχομαι, τουλάχιστον μέσα από τα βιβλία μου, μέσα από το ψάξιμο του ανθρώπινου χαρακτήρα, νάρχομαι κοντά στην ουσία των πραγμάτων. Γι’αυτό ευγνομωνώ το χαρτί και το μολύβι. Γιατί εκεί μπορούσα να κερδίζω περισσότερη τόλμη και περισσότερη ελευθερία
Περισσότερη τόλμη απέναντι σε τι; Απέναντι στο ψυχισμό του ανθρώπου. Απέναντι σε αυτό που συνολικά λέγεται ανθρώπινη περιπέτεια.
Τελειώνοντας κάθε φορά ένα βιβλίο έχετε καταλάβει κάτι περισσότερο για την ανθρώπινη ψυχή; Ναι βγαίνω λίγο αλλιώς από ότι είχα μπει. Γιατί εκεί έχω την δυνατότητα να πλησιάσω όσο μπορώ περισσότερο αυτά τα μυστήρια και τα άλυτα της συμπεριφοράς των ανθρώπων
Και αυτό που κάθε φορά καταλαβαίνετε μαλακώνει και την δική σας ψυχή; Ναι, γιατί στα νιάτα μου υπήρξα άκαμπτη, υπήρξα ξερόλας, κάτι που ακόμα το σκέφτομαι και στεναχωριέμαι.
Είναι σπουδαίο να μπορεί ο άνθρωπος μεγαλώνοντας να μαλακώνει; Είναι γιατί στην περίπτωση που μαλακώνει επανενσωματώνει στην καθημερινότητα του ξεχασμένες αξίες και συναισθήματα όπως είναι η υπομονή, η τρυφερότητα, η αγάπη που δεν έχει πίσω της υπολογισμό. Και ο άνθρωπος ο οποίος έχει αυτή την ματιά ακόμα και όταν θυμώσει θα είναι πολύ δίκαιος.
Το βαλσαμο, η λύτρωση και η γαλήνη, γράφετε στο βιβλίο σας, κερδίζονται με αποπληρωμή ανοιχτών λογαριασμών... Αυτή την φράση την έγραψα γιατί αισθάνθηκα ότι εδώ και καμία 15αριά χρόνια γινόταν μέρος του πολυδιαφημιζόμενου λάιφσταιλ το σύνθημα της απενοχοποίησης. Όλα επιτρέπονται.
Εσείς δεν είστε αυτής της άποψης; Εγώ επιμένω ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να έχει ανοιχτό λογαριασμό με την συνείδηση του, να σκέφτεται τα πεπραγμένα του, να διορθώνει την πορεία του, να αναγνωρίζει τα λάθη του, να ζητάει με όλη του την καρδιά μια αληθινή συγνώμη και να κάνει πρώτος την κίνηση να συγχωρέσει τους άλλους. Μόνο έτσι μπορεί να επιχειρηθεί μια συμφυλίωση επί της ουσίας και με τους άλλους και με τον ίδιο μας τον εαυτό. Μόνο έτσι ωριμάζει, μόνο έτσι συνειδητοποιεί ο άνθρωπος πραγματικά τι αξίζει στην ζωή του.
Αυτό προυποθέτει ένα κοίταγμα στον καθρέφτη, πράγμα που οι άνθρωποι το φοβούνται πια. Ναι το φοβούνται. Προτιμούν να κρατάνε τα συναισθήματα τους εν υπνώση και να ξοδεύονται σε ένα ωρολόγιο πρόγραμμα βεβαρυμένο καθημερινών ανόητων κοινωνικών συναναστροφών. Έρχεται όμως η ώρα, όπως λέγαμε και στην αρχή, που η συνείδηση γυρεύει. Που η ύπαρξη ζητά κάτι περισσότερο. Δεν μπορείς να πορευτείς χωρίς να λογαριάζεις την συμπεριφορά σου.
Γιατί αρχίσατε τόσο αργά να γράφετε βιβλία; Στα 42 σας χρόνια. Ήθελα να γράφω από μικρή. Μέτα κάπως διαφορετικά μου τάφερε η ζωή και ασχολήθηκα με διαφορετικά πράγματα. Μέχρι που κατάλαβα ότι αυτό που επιθυμούσα πραγματικά όφειλα με σεμνότητα να το επιχειρήσω και ας έσπαγα τα μούτρα μου.
Και ποια ήταν η στιγμή που σας ενεργοποίησε ώστε να τολμήσετε εκείνο που ανέκαθεν σας υπαγόρευε η ψυχή σας; Ίσως ήτανε μια προσωπική περιπέτεια υγείας που με έσπρωξε, ένας καρκίνος τότε, είχε βέβαια προηγηθεί και μια βαριά κατάθλιψη. Είχα περάσει και στα παιδικά μου χρόνια μια σοβαρή αρρώστια που τότε στα 10-13 μου χρόνια υπήρξε ο πρώτος παράγοντας μιας μεγάλης εσωστρέφειας, η οποία με έκανε να παρατηρώ με ένα ειδικό μάτι τους ανθρώπους.
Περάσατε δύσκολα… Δεν μου αρέσει να δίνω αυτό το χαρακτηρισμό. Εμένα αυτό που με ενδιαφέρει είναι να πω "κοιτάχτε πέρασα τρείς πολύ μεγάλες περιπέτειες υγείας και είμαι εδώ και γράφω βιβλία και ο κόσμος τα αγαπάει και ταξιδεύω και μιλάω με ανθρώπους και μεγάλωσαν τα παιδιά μου και προσπαθώ και είμαι όρθια. Δεν είναι μικρό πράγμα¨.
Όπως δεν είναι μικρό πράγμα να μπορέσει κανείς να τολμήσει εκείνο που του υπαγορεύει η ψυχή του. Ξέρω πολλούς που πήρανε την ζωή τους λίγο λάθος και δεν τολμούν να αναμετρηθούν και να ψάξουν μέσα στην καρδιά τους και να πουν έχω ακόμα το περιθώριο να κάνω κάτι που τόθελα τόσο πολύ και όπου βγει. Χρειάζεται λίγο θάρρος γιατί υπάρχουν και όλα αυτά τα ντουφέκια γύρω έτοιμα να σε βαρέσουνε στην αποτυχία. Αλλά είναι αυτό που σας ελεγα πριν. Εξασφαλίζεις λίγο χρόνο με την δική σου την συνείδηση, με την δική σου την καρδιά και παίρνεις το κουράγιο και πας παρακάτω.
Εσείς νιώθετε καλά με το πώς ζήσατε μέχρι τώρα την ζωή σας; Μέμφομαι τον εαυτό μου για πολλά. Θα ήθελα να είχα υπάρξει πιο έντονα και πιο αποφασιστικά και με περισσότερη διορατικότητα και αγωνιστικότητα.
Αυτό το κουβαλάτε σαν βάρος; Το κουβαλώ σαν ένα νέφτι που με βάζει σε εγρήγορση και δραστηριοποίηση. Είναι πλεον καιρός να δραστηριοποιηθούμε όλοι μας για να μπορέσουμε τουλάχιστον τα παιδιά μας να έχουνε μια εικόνα από μας, έστω και καθυστερημένα, ότι σηκώνουμε το κεφάλι και αγωνιζόμαστε όχι για την τιμή των όπλων αλλά για λόγους πραγματικά ουσιαστικούς.
(Με την Ιωάννα Καρυστιάνη συναντηθήκαμε άνοιξη του 2011)
