Εκείνος στο δωμάτιο 1920, σε ένα ξενοδοχείο, κάπου στην Σμύρνη. Και γω στην άλλη άκρη του τηλεφωνικού καλωδίου, να προσπαθώ να φανταστώ τις εκφράσεις και τις χειρονομίες που κάνει όσο μου μιλάει- με αυτή την πολύ γλυκιά και ήρεμη φωνή του- για την τέχνη. «Μακάρι να τα λέγαμε από κοντά», του λέω κάποια στιγμή, συμφωνεί πως οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις στερούνται χρωμάτων, αλλά δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Σε λίγες μέρες φθάνει στην Κύπρο, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος, για να παρουσιάσει το σατυρικό δράμα του Σοφοκλή «Ιχνευτές», που σκηνοθέτησε ο ίδιος και που εδώ και κάτι μήνες ταξιδεύει σε διεθνή φεστιβάλ. Διεθνείς κριτικοί εχουν χαρακτηρίσει τους «Ιχνευτές» σαν μια από τις σπουδαιότερες σύγχρονες παραστάσεις αρχαίου δράματος. «Θέλετε να μιλήσουμε για την παράσταση;» με ρωτάει, και του λέω πως προτιμώ καλύτερα να μιλήσουμε για τον τρόπο που εκείνος προσεγγίζει την τέχνη, με ενδιαφέρει να μάθω τι υπάρχει στο μυαλό του κάθε φορά που φτιάχνει μια κινηματογραφική ταινία ή μια θεατρική παράσταση. Γιατί ο Δήμος Αβδελιώτης είναι ένας σκηνοθέτης ταγμένος στην τέχνη. Που ποτέ-ομολογεί- δεν την αντιμετώπισε σαν επάγγελμα. Αντιθέτως. Εκείνο που τον απασχολεί είναι η προσωπική έκφραση σαν μια αναγκαιότητα. Και παρότι δεν ξέρει από πού και γιατί προκύπτει αυτή η αναγκαιότητα, ξέρει πως πρόκειται για μια ισχυρή δύναμη η οποία τον σπρώχνει να κάνει εικονες τις σκέψεις και τις μνήμες που έχει βιώσει.
-Η τέχνη είναι το απαραίτητο συστατικό της ζωής, είχατε πεί καποτε
Πιστεύω πως η ζωή χάνει κάθε νόημα χωρίς την τέχνη
-Αυτό πρέπει να το υπενθυμίζει συνεχώς στον εαυτό του ένας καλλιτέχνης;
Βέβαια χρειάζεται υπενθύμιση. Γιατί η αλήθεια έχει αυτή την ιδιομορφία. Διαρκώς χάνεται και διαρκώς πρέπει να την ανιχνεύουμε. Αυτό είναι και το παιγνίδι της ζωής. Από την άλλη αν μπορούσαμε να την αιχμαλωτίσουμε τότε δεν θα ήταν κάτι που θα ήταν πολύτιμο, θα ήταν κάτι αυτονόητο το οποίο όμως δεν θα είχε ιδιαίτερη αξία Αξία αποκτά κάτι όταν το κυνηγάει κανείς και όταν μοχθεί και όταν συγκεντρώνει όλη την ύπαρξη του για ένα σκοπό
-Όταν αποφασίζατε να ασχοληθείτε με την τέχνη είχατε συνείδηση ότι πρόκειται για ένα ατέλειωτο κυνήγι της αλήθειας;
Δεν το έχεις στο μυαλό σου. Η ιδια η τέχνη στο μαθαίνει. Μυήσαι στην τέχνη επειδή σε γοητεύει και επειδή προσπαθείς να μάθεις τα μυστικά της. Όταν όμως εντρυφήσεις σε αυτή οδηγείσαι δομικά προς ένα σκοπό και προς κάποιους κανόνες που την διέπουν, τους οποίους αν αποφύγεις δεν μπορείς να δημιουργήσεις, δεν μπορείς να φτάσεις κάπου. Ο δρόμος αυτός που παίρνεις, λοιπόν, είναι που σου ανοίγει καινούργια οπτική και όσο πιο δύσκολα μονοπάτια περνάς τόσο πιο ενδιαφέροντα πράγματα βλέπεις μπροστά σου
-Εσείς που επιδιώκατε να φτάσετε διαλέγοντας αυτό το δρόμο;
Δεν υπάρχει κάτι ιδιαίτερα ρομαντικό, κάτι ιδιαίτερα υπερβατικό που αφορά προσωπικά εμένα. Η τέχνη είναι εκείνη που καταρχάς μας βοηθαει να μάθουμε τον εαυτό μας, να συμφυλιωθούμε και να κατανοήσουμε βαθειά τους άλλους. Και κείνο που κάνει η τέχνη είναι να μεταφέρει μέσα σε ένα φαντασιακό χώρο τις κρίσεις της για αυτή την εμπειρία ζωής που ζούμε με προσπάθεια να την βελτιώσει επιζητώντας την ευτυχία. Αυτό το γνώριζαν πολύ καλά οι αρχαίοι ποιητές μας οι οποίοι, με το αρχαίο δράμα, έκαναν μια ουσιαστική κριτική στο δημοκρατικό πολίτευμα και θύμιζαν στον κόσμο ποιο δρόμο να ακολουθήσει- εντελώς παιδαγωγικά- για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις επόμενες περιπέτειες της πόλης.
- Μακάρι να είχε και σήμερα την ίδια δύναμη η τέχνη λοιπόν
Δεν πρέπει να συγχέουμε την εμπορική της διάσταση, που είναι βέβαια το 90%, από την αποστολή της που είναι πάντοτε η αναζήτηση ενός ιδεώδους. Το ότι οι άνθρωποι αποφεύγουνε στην πλειονότητα τους να συναντηθούνε με την καθεαυτό τέχνη δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει αυτή σαν ουσία. Υπάρχει και θα υπάρχει και όσοι οι άνθρωποι την αναζητούν θα την βρίσκουν. Και διαρκώς θα είναι σύμμαχος των ωραιότερων ονείρων των ανθρώπων.
Πιστεύετε πως αποφεύγουν την τέχνη σήμερα;
Δεν λέω ότι την αποφεύγουν αλλά είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί σήμερα το σύστημα. Ένα μεγάλο μέρος της τέχνης είναι εμπορευματικοποιημένο, αφορά δηλαδή μια καθαρά οικονομική σχέση και ένα παίγνιο εξουσίας παρά τήρησης κάποιων αρχών. Ωστόσο η τέχνη έχει τόση δύναμη που ακόμα και μέσα στην άβυσσο αν ανάψει ένα φως αμέσως το σύμπαν γεμίζει με λάμψη.
Είχατε πει πως η τέχνη που μπορεί να μας ενδιαφέρει και να μας συγκινεί πρέπει να έχει μέσα τα στοιχεία του ρεαλισμου και της ανάγκης.
Ακριβώς. Είναι κάτι το οποίο δεν διαφέρει από τον τρόπο που εφτιαχναν οι αρχαίοι ποιητές τα έργα τους. Αν δούμε ένα στίχο του Σοφοκλή ή του Ευρυπίδη, του Αισχύλου, του Αριστοφάνη, θα δούμε πως δεν υπάρχει αυτή η λεγόμενη ποιητικότητα. Η δομή και η έμπνευση του κάθε στίχου δίνει το στοιχείο του ρεαλισμού και της ανέλιξης της ιστορίας κάτω από πολύ συγκεκριμένες λογικές δομές. Η τέχνη διαπραγματεύεται ανθρώπινες πράξεις. Και αυτός ο ρεαλιστικός της χαρακτήρας είναι η δύναμη της. Γιατί όταν βλέπει κανείς ένα έργο και μπορεί να ταυτιστεί, νιώσει ότι θα μπορούσε να του συμβεί και του ίδιου ή του έχει ήδη συμβεί, τότε σημαίνει πως η τέχνη δεν είναι κάτι για να περάσει η ώρα ή για να εξαπατηθούν λίγο οι αισθήσεις μας, αλλά αφορά τα ίδια τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, τα οποία βλέποντας τα μέσα από την τέχνη μπορούμε να αναθεωρήσουμε πράξεις και να καθορίσουμε τις επιλογές μας
Και να αλλάζουμε ενδεχομένως και την οπτική γωνία μέσα από την οποία κοιτάμε την ζωή;
Καμιά φορά η συγκίνηση που σου προσδίδει μια σκηνή από ένα έργο ή από ένα πίνακα μπορεί να σου αλλάξει και την σκέψη και την ζωή
Είναι σημαντικό λοιπόν ο καλλιτέχνης να έχει συναίσθηση πως δουλεύει με κώδικες που χτυπάνε σε μια κοινή εμπειρία.
Και βέβαια πρέπει να το γνωρίζει αυτό. Η τέχνη είναι κάτι το οποίο μελετούμε, το μαθαίνουμε, το βελτιώνουμε. Δεν είναι κάτι το οποίο έρχεται σαν επιφοίτηση. Εϊναι θέμα σκληρής δουλειάς και εργασίας.
Είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν αντιμετωπίσατε την τέχνη σαν επάγγελμα;
Λέγοντας αυτό εννοούσα ότι δεν ήθελα ποτέ να την συμπεριλάβω μέσα στο οικονομικό μου πρόγραμμα γιατί αν την σκεφτείς οικονομικά, ότι πρέπει να ζεις αποκλειστικά από αυτήν τότε αναγκάζεσαι να κάνεις παραχωρήσεις που σε βγάζουν έξω από το δρόμο σου. Βέβαια καμία φορά χάνουμε τον δρόμο μας για να τον ξαναβρούμε. Αλλά όσο πιο καλά γνωρίζεις πως υπηρετείς ένα λειτούργημα τόσο πιο αποφασιστικά κάνεις την δουλειά σου.
Ποια έργα λοιπόν σας ενδιαφέρει να σκηνοθετείτε, βάση όλων αυτών που πιστεύετε;
Στο θέατρο επιλέγω έργα, τα οποία είναι κυρίως κλασσικά όχι με την έννοια του κλασσικού που σημαίνει ότι έχει ένα μουσειακό χαρακτήρα. Όταν λέω κλασσικό έννοώ το έργο εκείνο που μέσα στην διάρκεια του χρόνου εξακολουθεί να χειρίζεται αρχετυπικές καταστάσεις και αρχετυπικούς χαρακτήρας, ώστε τα μηνύματα τα οποία μεταφέρονται ως κιβωτός αξιών, είναι πάντα επίκαιρα και πρέπει να υπάρχουν στο προσκήνιο για να μπορούμε να αντλούμε από κεί και να επαναπροσδιορίζουμε την πραγματικότητα. Πιστεύω απόλυτα στο χρηστικό χαρακτήρα που έχουνε τα κλασσικά έργα και δεν είναι τυχαίο ότι εξακολουθούν να υπάρχουν με ένα εξαιρετικά μοντέρνο τρόπο πλάι μας. Αρκεί να τα ανακαλύψουμε υπηρετώντας το νόημα και το συγκινησιακό τους φορτίο. Γιατί αν εξαφανίσει κανείς την συγκίνηση από ένα έργο είναι σαν να το ευνουχίζει. Χρειάζεται λοιπόν τεράστιος σεβασμός στο έργο για να μπορέσει κανείς να το αποκαταστήσει συγκινησιακά Αυτό προσπαθώ να κάνω με τις θεατρικές μου επιλογές.
-Όταν λέτε ότι τα κλασσικά έργα είναι πάντα μοντέρνα τι εννοείτε;
Εννοώ πως είναι σύγχρονα γιατί η νοηματική τους δομή δεν καταλύεται με το χρόνο. Με αυτή την έννοια λέω μοντέρνο. Και το θεωρώ επαίσχυντο να προσπαθεί κανείς να επενδύσει προσωπικά του στοιχεία μέσα σε ένα έργο ενός αρχαίου συγγραφέα επειδή ο συγγραφέας είναι νεκρός. Ο κάθε σκηνοθέτης θα πρέπει να θεωρήσει τον αρχαίο συγγραφέα πολύ πιο ζωντανό από τον ίδιο ακριβώς γιατί υπάρχει ακόμα με το έργο του. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει μεγάλος σεβασμός στο έργο και για να αποκτήσει την συγκινησιακή του αξία θα πρέπει να ακολουθήσει κανείς όλη αυτή την σκηνοθεσία που εμπεριέχεται στο αρχαίο κείμενο. Δεν έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε προσωπικές επενδύσεις για χάρην του πειραματισμού ή και αν έχουμε αυτό το δικαίωμα δεν πρέπει στο τελος να υπερισχύει η φόρμα και η εντύπωση. Αυτό είναι εγωισμός και πολλές φορές είναι και άγνοια.
Αν δεν έχεις όραμα στην ζωή και προσπαθείς απλώς να την βγάλεις όπως όπως τότε συρρικνωνεσαι και γίνεσαι μικρός. Χρησιμοποιώ και πάλι μια δική σας φράση για να σας ρωτήσω ποιο είναι το δικό σας όραμα, ποια είναι η δική σας προσπάθεια να νικήσετε το μικρό μας εαυτό;
Ονειρεύομαι πράγματα που μου δίνουν την προσδοκία ότι θα επικοινωνήσω βαθειά με τους άλλους και θα νιώσω την ίδια χαρά και την ίδια συγκίνηση. Δεν είναι μόνο χάρη της συγκίνησης αλλά χάρη του ότι η τέχνη προσπαθεί να βελτιώσει την ζωή μας και είναι σημαντικό να το θυμόμαστε τώρα που τα προβλήματα πολλαπλασιάζονται. Τώρα που οι πολιτικές ιδεολογίες και τα κοινωνικά συστήματα δεν έχουν καταφέρει να κάνουν καλύτερο τον πλανήτη, αλλά χειρότερο Η τέχνη είναι η πιο ρομαντική αναζήτηση της ευτυχίας. Είναι μια μεγάλη δύναμη η οποία επηρεάζει τους ανθρώπους και γι’αυτό όσοι υπηρετούν την τέχνη θα πρέπει να έχουν συναίσθηση ότι ταυτόχρονα μυουνε τους άλλους σε ένα όραμα.
Είναι χρέος λοιπόν του κάθε καλλιτέχνη να είναι συνειδητός ειδικά σε μια τέτοια εποχή;
Βέβαια. Πρέπει να είναι συνειδητοί και να μην είναι όργανα μιας διεφθαρμένης εξουσίας που ουσιαστικά πιθηκιζουνε ή που αναπαράγουνε το κακό με ένα τρόπο ύπουλο. Έχουνε τεράστια ευθύνοι οι άνθρωποι που υπηρετούν την τέχνη στην σημερινή συγκυρία.
