Συναντηθήκαμε σε μια μικρή καφετέρια κοντά στην πύλη Jaffa, στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ. Δεν είχε πολλή ώρα στη διάθεση της, έπρεπε να πάρει το γιο της από το σχολείο. Παράγγειλε πράσινο τσάι και γω ένα διπλό καπουτσίνο. Της ομολόγησα αμέσως πως δεν είχα διαβάσει τα βιβλία της, γνώριζα ωστόσο την επιτυχία τους, πως είχανε μεταφραστεί σε 25 γλώσσες και πως το «Love Life» είχε μάλιστα γυριστεί και σε ταινία. Εκείνη χαμογέλασε και πήρε μια έκφραση που πρόδιδε πως δεν το έβρισκε απαραίτητο να είμαι τόσο «διαβασμένη». Έμοιαζε από τα πρώτα λεπτά λες και εκείνο που περίμενε από αυτή την συνάντηση ήτανε να γνωριστούμε, όπως γνωρίζονται δύο άνθρωποι που έχουνε τα ίδια ενδιαφέροντα και ενδεχομένως τις ίδιες περιέργειες στην ζωή. Μου έκανε εντύπωση-εκτός από τα υπέροχα μακριά της μαλλιά- το γαλήνιο της ύφος, το οποίο αναπόφευκτα μου προκαλούσε απορίες για το ποιές άραγε εμπειρίες και βιώματα της χάρισαν αυτό που εκείνη την στιγμή εγώ ερμήνευα σαν ησυχία.
«Είναι ένας σπουδαίος άνθρωπος» μου είχε πει την προηγούμενη μέρα ένας φίλος Ισραηλίτης και μου εξιστόρησε όσα γνώριζε για κείνη. Πως θεωρείται μια από τις πιο σπουδαίες συγγραφείς στο Ισραήλ, πως προέρχεται από μια οικογένεια λογοτεχνών και πως είχε τραυματιστεί σοβαρά σε μια από τις τρομοκρατικές επιθέσεις που έγιναν χρόνια πριν στην Ιερουσαλήμ (ένα λεωφορείο ανατινάχτηκε μπροστά της). Μάζεψα τις πληροφορίες σε ένα χαρτί με σημειώσεις το οποίο, ωστόσο, όσο περνούσε η ώρα, συνειδητοποιούσα πως μου ήταν περιττό. Γιατί η Zeruya Shalev διαθέτει αυτή την υπέροχη ικανότητα. Να σου εκπέμπει μια οικειότητα, η οποία δημιουργεί και το χρόνο και το χώρο για να περπατήσεις στο δικό της κόσμο.
Έχω μια ιδιαίτερη σύνδεση με την Κύπρο, μου είπε μόλις κατέφθασε το τσάι της. Παντρεύτηκα εκεί- άρχισε να μου εξηγά- για μένα λοιπόν είναι ένα μέρος όπου εναπόθεσα πολλούς από τους συμβολισμούς της ζωής μου. Μου άρεσε που άρχισε την κουβέντα μας με μια ιστορία που αφορούσε στον έρωτα, όπως άλλωστε και στα βιβλία της, έρωτας, αγάπη και ο φόβος της απώλειας, αυτά είναι τα θέματα που την απασχολούν…Όπως και τον καθένα από μας.
Πότε άρχισες να γράφεις;
Μόλις έμαθα να γράφω (χαμόγελο). Από πολύ μικρή, πρέπει να ήμουνα πέντε χρονών.
Τι κάνει ένα παιδί πέντε χρονών να έχει την ανάγκη να γράψει;
Δεν ξέρω...Έγραφα ποιήματα, μελαγχολικά ποιήματα, για γάτες και σκύλους που έβλεπα σκοτωμένους στο δρόμο ή τραυματισμένους ή που είχανε χαθεί και έψαχναν ένα σπίτι να τους φροντίσει
Να υποθέσω ότι ήσουνα ιδιαίτερα ευαίσθητη σαν παιδί;
Δεν ήμουνα μελαγχολικό παιδί. Ήμουν όμως πολύ ευαίσθητη απέναντι στο θέμα του πόνου.
Τι σε έκανε να είσαι τόσο ευαίσθητη απέναντι στο θέμα του πόνου;
Πάντα στην ζωή μας διαλέγουμε τι θέλουμε να κοιτάμε, έστω και αν αυτό γίνεται ασυνείδητα. Για κάποιο λόγο, από πολύ νωρίς, διάλεξα να παρατηρώ τη πιο σκοτεινή πλευρά της ζωής. Στην αρχή έγραφα για γάτους και σκύλους, μετά για στρατιώτες…Ήμουν εφτά χρονών όταν έγινε ο πόλεμος του 67. Παντού γύρω μου υπήρχε πόνος και θλίψη.
Αυτή ήταν η πραγματικότητα στην οποία μεγάλωσες;
Ναι, αλλά αυτή ήταν η πραγματικότητα των μεγάλων. Δεν περιμένεις από ένα παιδί ότι θα κοιτάξει αυτή την πραγματικότητα, περιμένεις ότι θα προσπαθήσει να την αγνοήσει και να ζήσει στο δικό του παραμύθι.
Εσύ όμως δεν μπορούσες να την αγνοήσεις;
Όχι, δεν μπορούσα. Υποθέτω ήταν στο dna μου η ανάγκη να γράφω και για κάποιο που γράφει ο πόνος, η μελαγχολία, η λύπη είναι τα ελκυστικά θέματα και όχι τόσο η ευτυχία
Μου θυμίζεις μια φράση που είχε πει κάποτε μια άλλη συγγραφέας. Πως ο πόνος είναι αυτός που ανακινεί τα σώψυχα μας.
Αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια. Έχω την αίσθηση ωστόσο πως το γράψιμο μου γίνεται λιγότερο μελαγχολικό με τα χρόνια. Άρχισα με πολύ τραγικά ποιήματα, τώρα όμως τα τελευταία μου μυθιστορήματα είναι πολύ πιο αισιόδοξα. Εξακολουθώ να εστιάζω στα προβλήματα του ανθρώπου και της οικογενείας αλλά νομίζω πως οι χαρακτήρες μου, στο τέλος του βιβλίου, βγαίνουν πιο δυνατοί, έχουν ήδη μάθει κάτι για τον εαυτό τους και την ζωή και αυτό το κάτι τους καθιστά πιο ικανούς να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα τους.
Το ίδιο συνέβηκε και με σένα; Έμαθες με τα χρόνια να βγαίνεις πιο δυνατή;
Ναι πιστεύω ότι με τα χρόνια κατάφερα να αποκτήσω περισσότερη δύναμη και αυτή είναι που προσπαθώ να μεταδώσω στους χαρακτήρες των βιβλίων μου
Και στους αναγνώστες παράλληλα;
Και στους αναγνώστες παράλληλα. Είναι πολλοί αναγνώστες οι οποίοι, λόγω της θεματολογίας των βιβλίων μου, ταυτίζονται με τους ήρωες μου και μου λένε πως διαβάζοντας τα βιβλία μου έμαθαν κάτι για την ζωή τους ή άλλαξαν κάτι στην ζωή τους ή κατάφεραν να πάρουν μια απόφαση που πριν τους φαινότανε δύσκολη.
Υποθέτω πως όταν είσαι συγγραφέας αυτές οι ομολογίες των αναγνωστών είναι η καλύτερη εξαργύρωση
Μα βέβαια. Είναι πολύ όμορφο να νιώθω πως άγγιξα κάτι στην ψυχή του ανθρώπου και του έδωσα το κίνητρο να αντιμετωπίσει τον εαυτό και την ζωή του από μια άλλη οπτική γωνία. Ανέκαθεν-ξέρεις- ήθελα να γίνω ψυχολόγος ή κοινωνική λειτουργός
Είχα την εντύπωση πως ανέκαθεν ήθελες να γίνεις συγγραφέας
Ήξερα ότι πάντα θα γράφω αλλά το διαχώριζα από το επάγγελμα του συγγραφέα. Νομίζα ότι θα ήταν καλύτερα να έχω ένα άλλο επάγγελμα και να κρατούσα το γράψιμο σαν χόμπι. Και έτσι έλεγα πως θέλω να γίνω ψυχολόγος ή κοινωνική λειτουργός.
Και γιατί δεν έγινες;
Γιατί αυτή η ιδέα κράτησε μέχρι που πήγα στρατό. Εκεί είχα ζητήσει να μου δώσουν την θέση της κοινωνικής λειτουργού για τους στρατιώτες και «δυστυχώς» έκαναν αποδεκτό το αίτημα μου.
Γιατί δυστυχώς;
Γιατί τότε ήταν που συνειδητοποίησα ότι σε αυτό το επάγγελμα ήμουν μια σκέτη αποτυχία (χαμόγελο). Ταυτιζόμουν τόσο πολύ με τα προβλήματα του καθενός που ερχόταν να με δει που το μόνο που κατάφερνα να κάνω είναι να κλαίω ασταμάτητα μπροστά τους με αποτέλεσμα να παρηγορούν εκείνοι εμένα αντί εγώ αυτούς. Τώρα που το σκέφτομαι, μπορεί τελικά αυτή μου η αντίδραση να τους βοηθούσε. Γιατί τους έκανε να αλλάζουν θέση και αντί να είναι εκείνοι που χρειάζονται συμπαράσταση να μετατρέπονται σε αυτούς που δίνουν…Αυτός είναι ένας πολύ επικοδομητικός τρόπος να δεις από απόσταση το πρόβλημα σου.
Ίσως τελικά και να γινόσουν μια πολύ καλή κοινωνική λειτουργός.
Ίσως…Τότε ωστόσο αποφάσισα πως δεν ήταν ο τομέας μου. Και πως ήταν καλύτερα να έρχομαι σε τόσο στενή επαφή με τους φανταστικούς μου ήρωες, οι οποίοι δεν απαιτούσαν τόση ευθύνη…
Πότε αποφάσισες να γράψεις το πρώτο σου βιβλίο;
Άργησα πάρα πολύ. Ενώ έγραφα από πολύ νωρίς, άργησα να αποκτήσω την αυτοπεποίθηση ότι μπορώ να γράψω ένα βιβλίο. Ήμουνα γύρω στα 20 όταν κέρδισα κάποια βραβεία, τα οποια μου επέτρεπαν να εκδώσω την πρώτη μου ποιητική συλλογή. Δεν ήθελα ωστόσο να το κάνω γιατί αισθανόμουνα πως δεν ήμουνα έτοιμη, πως εκείνα που έγραφα δεν ήτανε τόσο καλά. Και προτίμησα να περιμένω αλλά έχω την αίσθηση πως περιμένα περισσότερο από το κανονικό. Καμιά φορά το να είσαι τόσο αυστηρός με τον εαυτό σου δεν είναι επικοδομητικό…Στα 28 μου λοιπόν έκδοσα τελικά την πρώτη μου ποιητική συλλογή
Και μέχρι τότε τι έκανες;
Σπούδασα Εβραική ιστορία, έκανα μάστερ, δοκτοράτο και δεν ήξερα τι άλλο να κάνω. Ήμουν κάπως χαμένη τότε. Όταν ο αδελφός μου εκδωσε το πρώτο του βιβλίο…
Είναι και ο αδελφός σου συγγραφέας;
Όλη μου η οικογένεια είναι συγγραφείς
Ίσως γι’αυτό να ήσουν τόσο αυστηρή λοιπόν με τα γραπτά σου.
Πολύ πιθανόν…Συνάντησα, που λες, τον εκδότη του αδελφού μου ο οποίος μου πρότεινε δουλειά στον εκδοτικό του οίκο και έτσι, έφυγα από το πανεπιστήμιο και άρχισα να δουλεύω εκεί. Μου πήρε ακόμη λίγα χρόνια και έκδωσα το πρώτο μου μυθιστόρημα το οποίο ήταν μια τεράστια αποτυχία. Αυτό με διάλυσε. Ήμουνα τόσο απογοητευμένη που πίστεψα πως δεν πρόκειται να εκδώσω κανένα άλλο βιβλίο στην ζωή μου.
Και τι σε έκανε να αναιρέσεις αυτή την πεποιθηση;
Όταν νιώθεις πως δεν έχεις τίποτα πια να χάσεις τότε απελευθερώνεις τελείως τον εαυτό σου από προσδοκίες και όνειρα και τολμάς ακόμη περισσότερο να δοκιμάσεις. Ετσι και γω συνέχισα να γράφω γιατί αγαπούσα το γράψιμο χωρίς όμως καμία ελπίδα για μυθιστόρημα. Και έγραψα το «Love Life» το οποίο εκανε τεράστια επιτυχία (και ακόμη κάνει) και άλλαξε την ζωή μου. Ήμουν 37 χρονών. Ήταν λοιπόν ένας μακρύς δρόμος και με πολλά σκαμπανεβάσματα.
Για σένα το να γράφεις είναι τελικά ένας τρόπος να δεις την πραγματικότητα ή να δραπετεύσεις από αυτήν;
Δεν ξέρω. Δεν το σκέφτηκα ποτέ. Μπορεί να ισχύουν και τα δύο.
Σε ρωτώ γιατί η πραγματικότητα γύρω σου ήταν πάντα πολύ φορτισμένη και έντονη.
Για μένα το γράψιμο έρχεται τόσο φυσικά όσο και το να αναπνέω. Ποτέ δεν ρωτάς τον εαυτό σου γιατί αναπνέει ή γιατί τρώει ή γιατί κοιμάται. Στα βιβλία μου βέβαια δεν προσπαθώ ποτέ να ωραιοποιήσω τίποτα γι’αυτό δεν θάλεγα πως γράφοντας δραπετεύω από την πραγματικότητα.
Τι θα έλεγες λοιπόν;
Θα έλεγα πως το γράψιμο είναι για μένα ο τρόπος για να παρατηρώ την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής.
Ο τρόπος που παρατηρείς αυτή την πολυπλοκότητα άλλαξε στα χρόνια;
Πάντα υπάρχουν καθοριστικές στιγμές στην ζωή μας που μας αλλάζουν την οπτική γωνία. Το ότι έγινα μητέρα με άλλαξε, ότι απότυχε το πρώτο μου βιβλίο επίσης όπως και ο τραυματισμός μου στην τρομοκρατική εκείνη επίθεση.
Είχα πάθει σόκ όταν διάβασα πως ήσουν ένα από τα θύματα μιας τρομοκρατικής επίθεσης…
Ήταν φριχτό. Η πραγματικότητα τότε, εδώ στην Ιερουσαλήμ, ήταν τόσο φρικτή που ήταν σχεδόν αναμενόμενο ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο. Ήταν τόσες πολλές οι τρομοκρατικές επιθέσεις, είχε τόσος πολύς κόσμος πεθάνει η τραυματιστεί...
Το να συμβεί ωστόσο σε σένα τον ίδιο είναι πάντα διαφορετικό
Ήταν τεράστιο σοκ. Και πέρασα μια πολύ δύσκολη περίοδο. Εγχειρίστικα για να μπορέσω να περπατήσω ξανά και η διαδικασία θεραπείας ήταν μεγάλη αλλά ήταν και αυτή που έκανε τελικα πιο δυνατή. Για μήνες όμως φοβόμουν να βγω έξω, φοβόμουν να δω λεωφορείο, φοβόμουν να αφήνω τα παιδιά μου να βγαίνουν από το σπίτι…
Και πώς ξεπερνά κανείς αυτούς τους φόβους;
Ήταν μακροχρόνια διαδικασία. Για μήνες το μόνο που μπορούσα να σκεφτώ ήταν ξανά και ξανά την σκηνή εκείνου του πρωινού. Ήμουν στο κρεβάτι για καιρό και δεν μπορούσα καν να γράψω. Όταν όμως άρχισα να περπατώ ξανά τότε άρχισα σιγά σιγά να γράφω ξανά και να επανερχομαι σταδιακά πίσω στην ζωή
Πώς είναι να έρχεσαι τόσο πολύ κοντά με το θάνατο;
Το να βλέπω γύρω μου παντού πτώματα ήταν πραγματικά φρικτό. Το να αισθανθώ ότι εγώ ήμουνα δύο βήματα από το θάνατο, αυτό με έκανε να πάρω μια πολύ καθοριστική απόφαση. Να υιοθετήσω ένα παιδί. Μου πήρε χρόνια μετά να το πραγματοποιήσω, λόγω του ότι χρειάζεται μια διαδικασία, αλλά η απόφαση να το κάνω είχε παρθεί τότε. Ένιωσα πως ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσω το γεγονός ότι ήρθα τόσο πολύ κοντά στο θάνατο ήταν να κάνω κάτι αντίθετο, κάτι που να σημαίνει ζωή. Ήταν η προσωπικη μου απάντηση στο θάνατο.
Εγραψες ποτέ για την τρομοκρατική εκείνη επίθεση;
Όχι και ούτε νιώθω πως θέλω να κάνω κάτι τέτοιο. Για μένα είναι ένα θέμα το οποίο δεν συνάδει με το πώς βλέπω εγώ τη λογοτεχνία. Η διαδικασία του γραψίματος είναι ωστόσο γεμάτη από εκπλήξεις έτσι προσπαθώ να μην είμαι απόλυτη στο τι λέω. Γιατί κάθε μέρα το γράψιμο είναι για μένα μια περιπέτεια η οποία δεν ξέρω πού θα με βγάλει.
Σαν την ζωή δηλαδή..
Ακριβώς. Γι’αυτό και δεν θέλω πια να προγραμματίζω την ζωή μου. Θέλω νάχω ένα γενικό περίγραμμα αλλά όλα τα άλλα θέλω να τα αφήνω να έρχονται όπως έρχεται ένα όνειρο ή μια έμπνευση…
Πιστεύεις πως ένα βιβλίο μπορεί να μας αλλάξει;
Η λογοτεχνία πρέπει να σπρώχνει τον αναγνώστη να ψάξει τον εαυτό του και την ζωή αλλά όχι μέσα από μηνύματα, κοινωνικά πολιτικά ή άλλα. Δεν είμαι υπέρ των μηνυμάτων στην λογοτεχνία ούτε και το να λες στον αναγνώστη τι να κάνει και τι να μην κάνει. Η λογοτεχνία πρέπει να σου δείχνει μια άλλη οπτική γωνία για να σε βοηθήσει να δεις τι νιώθεις, να παρατηρήσεις την ζωή σου από μια άλλη απόσταση, να αποκτήσεις περισσότερη συνείδηση, να γίνεις δηλαδή καλύτερος άνθρωπος. Μπορεί να ακούγεται αφελές αλλά αυτό για μένα είναι ο ρόλος της λογοτεχνίας. Να σε κάνει καλύτερο άνθρωπο.
Αυτό δεν είναι αφελές. Είναι μάλλον η ουσία της ύπαρξης μας.
Και ειδικά σε αυτή την εποχή όπου ζούμε είναι πολύ σημαντικό να αναπτύξουμε την προσωπικότητα μας και να γίνουμε καλύτεροι.
Εννοείς τώρα που όλα εκείνα στα οποία επενδυσαμε μοιάζουν να καταρρέουν;
Διανύουμε μια μεταβατική περίοδο όπου δεν υπάρχει συλλογικότητα, δεν υπάρχουν ηγέτες και το μόνο που μας απομένει είναι να προσπαθήσει ο καθένας από μας να μεγαλώσει την ψυχή του.
Ζώντας σε μια χώρα όπως το Ισραήλ πρέπει να είσαι από τους λίγους συγγραφείς που τα βιβλία του δεν είναι πολιτικού περιεχομένου.
Πολλοί είναι οι Ισραηλινοί συγγραφείς σήμερα που δεν καταπιάνονται άμεσα με το πολιτικό θέμα. Εγώ είμαι ακόμη πιο αποστασιοποιημένη γιατί δεν θέλω καν να το αγγίξω. Δεν θελω η ισραηλινή πραγματικότητα ναείναι το επίκεντρο των βιβλίων μου. Θέλω να νιώθω ότι η ιστορία που σου αφηγούμαι θα μπορούσε να συμβεί σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Γιατί εκείνο που με ενδιαφέρει είναι η ανθρώπινη ψυχή. Πολλοί δημοσιογράφοι, κυρίως στο εξωτερικό με ρωτάνε πολλές φορές το πώς είναι δυνατόν να ζω εδώ και ειδικά στην Ιερουσαλήμ, να είμαι θύμα τρομοκρατικής επίθεσης και να συνεχίζω να γράφω για την αγάπη
Και ποια είναι η απάντηση σου;
Πως ειδικά σε μια χώρα όπως το Ισραήλ είναι ακόμη πιο επιτακτική ανάγκη να εστιάσεις στην συναισθηματική πτυχή της ζωής. Να σταματήσεις δηλαδή να είσαι σκληρός και κλειδωμένος. Και είναι επίσης και ένας τρόπος να φανεί και το άλλο πρόσωπο της χώρας. Γιατί όταν μιλάει κανείς για το Ισραήλ το πρώτο πράγμα που σκέφτεται είναι το πολιτικό θέμα, ο στρατός και ο πόλεμος. Όταν όμως διαβάσεις το βιβλίο ενός συγγραφέα και ταυτιστείς με τους ήρωες του τότε καταλαβαίνεις ότι υπάρχει και μια άλλη πλευρά…
