Nadim Karam

Ο Λιβάνιος αρχιτέκτονας πιστεύει πως η πόλη μπορεί να ονειρεύεται γι’αυτό και μας προτείνει να περπατήσουμε πάνω σε ένα σύννεφο.

images
Back to top

Μπορεί μια πόλη να όνειρεύεται; Η φράση ήταν γραμμένη χειρόγραφα, με λευκό χρώμα πάνω σε ένα μαύρο φόντο. Και έτσι ακριβώς την πρόβαλε ο προτσέκτορας που υπήρχε εκεί στην διάθεση του κάθε ομιλητή. Η αίθουσα, στο πανεπιστήμιο αρχιτεκτονικής της Βενετίας, ήταν σκοτεινή, παρότι η ώρα ήταν 11 το πρωί. Καθόμαστε σε σειρά και παρακολουθούσαμε σιωπηλοί την ομιλία του. Μιλούσε ήρεμα, σε χαμηλό τόνο, φορούσε ένα ανοιχτόχρωμο σακάκι χωρίς γραβάτα, τα μαλλιά του σγουρά γκρίζα και τα μάτια του-νομίζω-πράσινα. Έμεινα να κοιτώ την φράση απορημένη. Όχι τόσο για το περιεχόμενο της αλλά για τον ίδιο. Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος, σκεφτόμουνα, που ξαφνικά, σε ένα πρωινό, κάπου στην Βενετία, θέτει αυτό το ερώτημα: Αν μια πόλη μπορεί να έχει όνειρο.

 Άνοιξα το τετράδιο μου και σημείωσα την φράση. Όπως και το σύννεφο, εκείνο που θέλει να κατασκευάσει πάνω από τους ουρανοξύστες του Ντουπάι. Και στο διάλλειμα πήγα να τον γνωρίσω. Ακουμπούσε σε μια κολώνα, στο διάδρομο του Πανεπιστημίου. «Γιατί θέλετε να χτίσετε ένα σύννεφο;» τον ρώτησα, χωρίς καν να προηγηθούν οι απαραίτητες συστάσεις. Εκείνος χαμογέλασε και μου είπε το όνομα του: Nadim Karam. Ύστερα άνοιξε ένα μαύρο χαρτοφύλακα και έβγαλε από μέσα ένα βιβλίο με τον τίτλο «The Cloud». «Στο χαρίζω», είπε, «και όταν βρεις χρόνο ρίξε του μια ματιά. Εκεί μέσα είναι ίσως και η απάντηση στο ερώτημα σου».

Το βράδυ στο εστιατόριο όπου συχνάζαμε έκατσα δίπλα του. Ήθελα να του κάνω χιλιάδες ερωτήσεις, μα ντράπηκα. Έμαθα μόνο πως είναι από το Λίβανο, έχει δύο κόρες, ζει στην Βηρυτό όπου και το αρχιτεκτονικό του γραφείο, αλλά ταξιδεύει παντού στον κόσμο. Πως μαζί του έχει πάντα ένα σημειωματάριο, όπου συνέχεια ζωγραφίζει μικρά σκίτσα και πως κάποτε έζησε για δέκα χρόνια στο Τόκιο. Έβγαλα θυμάμαι, από τη τσάντα μου, το δικό μου τετράδιο και τον παρακάλεσα να μου γράψει το email του. Μα εκείνος, προτίμησε να μου δώσει μια κάρτα με τα στοιχεία του και μέσα στο τετράδιο να σχεδιάζει τέσσερεις καμηλοπαρδάλεις, με μια μικρή αφιέρωση. Εκείνο το βράδυ τον καληνύχτισα με την υπόσχεση πως θα ξανασυναντηθούμε.

Πέρασαν μήνες. Τον θυμήθηκα ξανά. Ψάχνοντας μια μέρα στο σημειωματάριο μου, εκνευρισμένη, ένα τηλέφωνο που νόμιζα πως είχα χάσει, γεμάτη άγχος μέσα σε δεκάδες χαρτιά και εκκρεμότητες στο γραφείο. Και τότε έπεσα πάνω στις τέσσερεις καμηλοπαρδάλεις. Που έμοιαζαν εκείνη την ώρα σαν ένα μικρό ποίημα μέσα στην καθημερινότητα μου.  Τότε σκέφτηκα πως ίσως ήρθε η ώρα να χτίσουμε σύννεφα. Και να μιλήσουμε για όνειρα…

Έχω ακόμα φυλαγμένο το σκίτσο με τις καμηλοπαρδάλεις. Όπως βέβαια έχω ακόμα σημειωμένη εκείνη την φράση…Σε ποια φράση αναφέρεσαι;

Εκείνη με την οποία κλείσατε την ομιλία σας. Αν μπορεί μια πόλη να ονειρεύεται.Μπορεί λοιπόν; Η πόλη έχει δικαίωμα στο δικό της όνειρο. Γιατί έχει μέσα της ζωή (οι ανθρώποι, οι δρόμοι, τα κτίρια) , έχει δική της καρδιά (το κέντρο της), έχει δικό της παρελθόν (οι μνήμες, η ιστορία, η κουλτούρα της). Άρα, λοιπόν, γιατί να μην έχει και δικό της όνειρο;

Και ποιο μπορεί να είναι το όνειρο μιας πόλης; Όταν λέω όνειρο εννοώ πως πρέπει να προσπαθήσουμε να δώσουμε στην πόλη εκείνη την ενέργεια και κείνη την δυναμική που να αφυπνίζει τους κατοίκους της, οι οποίοι συνήθως ζουν σε μια ρουτίνα και μια μονότονη καθημερινότητα. Είναι σημαντικό η πόλη σου να έχει την ικανότητα να σε ξυπνά, να σε αφυπνίζει, να μην σε αφήνει να νιώθεις την ασφυξία μιας καθημερινότητας, να σου χαρίζει όνειρα.

Δηλαδή το όνειρο της πόλης δεν είναι κάτι ξέχωρο από το όνειρα των κατοίκων της; Κινούνται παράλληλα. Όταν λέμε πως μια πόλη πρέπει να ονειρεύεται εννοούμε πως πρέπει να αισθάνεται την ανάγκη να δημιουργήσει τις συνθήκες και τα έργα, τα οποία θα παρέχουν πρόσφορο έδαφος στους κατοίκους της να ονειρεύονται. Αυτά τα έργα μπορεί να είναι αστικής φύσεως, μπορεί να είναι αρχιτεκτονικές επεμβάσεις, μπορεί να είναι διαμόρφωση ανοιχτών χώρων, μπορεί να είναι όλα εκείνα που βοηθούν μια πόλη να συνειδητοποιήσει καλύτερα τον εαυτό της και να κατανοήσει την δυναμική της.

Να δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου να ξεφεύγουμε από την καθημερινότητα; Ακριβώς. Έστω και για ένα λεπτό την μέρα. Δεν χρειάζεται ο άνθρωπος περισσότερο. Είναι ήδη σημαντικό να μπορείς έστω και για ελάχιστο να μπορείς να ξεφεύγεις από την ρουτίνα σου. Γι’ αυτό και μια πόλη πρέπει νάχει μια ιστορία να διηγηθεί στους κατοίκους της.

Ποιος είναι ο τρόπος να φτιάξουμε ιστορίες στην πόλη; Είναι σημαντικό να μελετούμε την πόλη, να μελετούμε το παρελθόν της, τις μνήμες της, την κουλτούρα της και όλα αυτά να τα κοιτάμε με ένα διαφορετικό μάτι, να τα προσεγγίζουμε με μια φρεσκάδα και να τα χρησιμοποιούμε σαν πρώτη ύλη για να δημιουργήσουμε καινούργια φαινόμενα στην πόλη. Σε κάθε πόλη το παρελθόν της είναι εκείνο που διαμορφώνει την κουλτούρα της. Εναπόκειται να δημιουργήσουμε βάση αυτής καινούργιες ιστορίες, οι οποίες θα γράφονται μέσα από τους μοναδικούς ήχους, τις μυρωδιές, τις γεύσεις και την υφή της πόλης. Ιστορίες που θα γεννιούνται μέσα από την αύρα της.

Εσείς τι ιστορίες δημιουργείτε; Προσωπικά μέσα από art projects προσπαθώ να δημιουργήσω ιστορίες της πόλης μέσα στην πόλη, όπου ο καθένας μπορεί να τις ερμηνεύσει όπως θέλει, αλλά όλοι μπορούν μέσω αυτών να νιώσουν για λίγο την ποιητική διάσταση ενός χώρου, ακόμα κι’ αν αυτός είναι συνδεδεμένος με μια σκληρή ή κυνική πραγματικότητα.

Η ανάγκη σας να μιλάτε για όνειρα μήπως ξεκινά από το ότι μεγαλώσατε σε μια χώρα όπου η πραγματικότητα ήταν κάτι περισσότερο από σκληρή; Αναμφισβήτητα. Το 1982 όταν ο εμφύλιος πόλεμος πήρε νέα τροπή μετά από την εισβολή των Ισραηλιτών, ήταν η χρονιά που είχα πάρει μια υποτροφία από την Ιαπωνική κυβέρνηση για να συνεχίσω εκεί τις σπουδές μου. Προηγούμενως είχα πέσει θύμα απαγωγής και είχα βασανιστεί σε μια πολύ νεαρή και ευαίσθητη ηλικία. Μόλις άνοιξε, λοιπόν, το αεροδρόμιο της Βηρυτού, έφυγα με το πρώτο αεροπλάνο για την Ιαπωνία. Έφυγα από μια χώρα που καταστρεφόταν και έφτασαν σε μια χώρα γεμάτη από ανθισμένες κερασιές. Αντί να επιστρέψω ένα χρόνο μετά όπως ήταν προγραμματισμένο, έμεινα εκεί για μια δεκαετία κάνοντας δοκτοράτο. Λόγω της μελέτης μου, πήγαινα συχνά σε πολλά μέρη της πόλης και επισκεπτόμουνα πολλούς βουδιστικούς ναούς. Την ίδια ώρα στην Βηρυτό ο πόλεμος συνεχιζόταν. Μπορείς να φανταστείς λοιπόν τι αντιφάσεις ζούσα, έξω και μέσα μου.

Διάβασα ότι εκείνα τα χρόνια σας η τέχνη σας δεν μπορούσε να ξεφύγει από το θέμα της ζωής και του θανάτου. Αυτό είναι αληθεια. Το θέμα της ζωής και του θανάτου ήταν εκείνο με το οποίο ερχόμουν καθημερινά αντιμέτωπος στην Βηρυτό. Ζωή, θάνατος και σεξ, αυτά ήταν τα θέματα που με απασχολούσαν, γιατί και το σεξ θεωρώ ότι βρίσκεται πάντα κάπου μεταξύ ζωής και θανάτου. Μου πήρε πολύ χρόνο να βρω μια καλλιτεχνική γλώσσα με την οποία να εκφράζω το εφήμερο της ζωής αλλά και την μαγεία της. Στην Ιαπωνία βρέθηκα αντιμέτωπος με όλες τις αντιφάσεις της ζωής. Όλα αυτά με διαμόρφωσαν και διαμόρφωσαν την ανάγκη μου να μιλώ για όνειρα. Να φέρω αυτά τα όνειρα στην καθημερινότητα μας, στο περιβάλλον μας, στην πόλη μας. Καμιά φορά λέμε «θα πάω στο βουνό, να κάτσω κάτω από ένα δέντρο για να ακούσω τα πουλιά». Αυτό το αίσθημα ήθελα να το φέρω μέσα στην πόλη, έστω και μεταφορικά, μέσω ενός έργου που να αντιπροσωπεύει την ιδέα του ονείρου, που να προσδίδει μια ποιητικότητα στην μέρα, μια αίσθηση κουλτούρας. Για μένα αυτό είναι πολύ σημαντικό. Η πόλη να σου προσφέρει τέτοιες στιγμές. Δεν υπάρχουν γύρω μας, πρέπει συνεχώς να τις ψάχνουμε.

Μου κάνει πάντως εντύπωση που μεγαλώνοντας μέσα σε μια σκληρή πραγματικότητα καταφέρατε να διασώσετε την ανάγκη του ονείρου. Κάθε στιγμή επιβιώσης χρειάζεται το αντίδοτο της. Όσο περισσότερη σκληρότητα υπάρχει σε μια πόλη, τόσους περισσότερους δημιουργικούς ανθρώπους θα βρεις μέσα σε αυτήν. Ανθρώπους που προσπαθούν να υπερβούν τα όρια. Όπως ο πόλεμος υπερβαίνει τα όρια, μέσα από τον παραλογισμό και την βαρβαρότητα έτσι και μείς προσπαθούμε να υπερβούμε τα όρια από την αντίθετη πλευρά, δημιουργώντας το αντίβαρο. Η δημιουργικότητα προυποθέτει εκατό φορές περισσότερη ενέργεια και δύναμη από την καταστροφή. Καταστρέφεις ένα κτίριο μέσα σε μια μέρα. Το να το χτίσεις όμως ξανά χρειάζονται 365 μέρες. Βλέπεις τα δελτία ειδήσεων και όλες οι ειδήσεις είναι για πολέμους, καταστροφές, σκοτωμούς. Δεν υπάρχει ούτε μια ειδήση για μια ευτυχισμένη στιγμή γιατί ακριβώς για να δημιουργήσεις μια στιγμή ευτυχίας χρειάζεται πολύ περισσότερος χρόνος, παρά για μια στιγμή δυστυχίας. Με αυτή την έννοια, ζώντας στην Βηρυτό, είναι για μένα ένα κίνητρο να είμαι πάντα σε δημιουργική ετοιμότητα.

Ταξιδεύετε, ωστόσο, συνέχεια. Πάρα πολύ. Κάθε μήνα έχω ένα δύο ταξίδια σε ολόκληρο τον κόσμο. Και πάντα αναχωρώ από την Βηρυτό χωρίς να είμαι απόλυτα σίγουρος ότι θα καταφέρω να επιστρέψω, έχω πάντα την έννοια μήπως κλείσει το αεροδρόμιο, υπάρχουν ξέρεις συνέχεια ξαφνικοί πολέμοι εδώ, κανείς δεν θα σε ειδοποιήσει γι’αυτούς…Θεωρώ ωστόσο τα ταξίδια πολύ σημαντικά. Το αεροπλάνο είναι για μένα ένας τόπος όπου μπορώ να σκεφτώ, να συγκεντρωθώ στα δικά μου πράγματα.

Προσπαθώ να σας φανταστώ να κρατάτε το χαρακτηριστικό σας σημειωματάριο…Ακριβως αυτό κάνω. Σχεδιάζω συνέχεια. Μέχρι να τελειώσει η πτήση έχω γεμίσει όλο το τετράδιο με σκίτσα, με σκέψει,ς με λεξεις. Το να ταξιδεύω είναι ένας τρόπος να καθαρίζω το μυαλό μου.

Τι σας έμαθαν τα ταξίδια; Πάρα πολλά. Ότι πια υπάρχει μια ευελιξία μεταξύ των χωρών, των συνόρων, των ανθρώπων. Ότι τα σύνορα μετακινούνται, ότι τα σύμβολα που φανατίζουν μπορούν και να θρυμματίζονται, και όλα αυτά προσπαθώ να τα εφαρμόσω στην ζωή και στην τέχνη μου. Δημιουργώντας μια ιστορία προσπαθώ να κομματιάσω τα σύμβολα ώστε να αφήσω χώρο στον παρατηρητή να δώσει την δική του ερμηνεία και να ξεφύγει από την φανατική προσήλωση σ’ αυτά. Μια ιστορία πάντα επιτρέπει στον ακροατή της να την ερμηνεύσει με τις δικές του αισθήσεις. Προσπαθώ να μιλώ στις καρδιές των ανθρώπων και όχι τόσο στο μυαλό τους.

Η αρχιτεκτονική μπορεί να κάνει την ζωή μας καλύτερη κ. KaramΑναμφισβήτητα. Η αρχιτεκτονική σε διαμορφώνει, σου προσφέρει ένα τόπο και ένα τρόπο να βελτιώνεις την ζωή σου. Η αρχιτεκτονική μπορεί να σε διαμορφώνει προς το καλύτερο, μπορεί όμως να σε διαμορφώνει και προς το χειρότερο. Σίγουρα δεν είναι ένα ουδέτερο στοιχείο σε μια πόλη. Επηρεάζει τον τρόπο ζωής μας. Γι’ αυτό πολλές φορές ο τρόπος που ζεις δεν είναι ωραίος, γιατί η αρχιτεκτονική γύρω σου είναι άσχημη. Η αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο ένα κτίριο. Είναι ένας τρόπος σκέψης και μια αισθητική που πρέπει να λαμβάνει υπόψιν της την ιστορία του τόπου και μέσα από αυτήν να κοιτά με φρέσκα μάτια το μέλλον. Δεν σημαίνει ότι χρησιμοποιώντας την ιστορία και το παρελθόν πρέπει να κάνεις παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Αντιθέτως. Χρησιμοποιείς αυτά τα στοιχεία για να μεταδώσεις ένα σύγχρονο τρόπο σκέψης και ένα διαφορετικό μήνυμα, το οποίο μπορεί αρχικά να προκαλέσει σοκ αλλά σταδιακά θα γινει αποδεκτό και θα βοηθήσει την κοινωνία να πάει ένα βήμα μπροστά.

Αναφέρεστε συχνά στο παρελθόν. Πιστεύετε ότι μόνο μέσα από το παρελθόν μπορούμε να δούμε το μέλλον; Είναι πολύ σημαντικό. Όταν πας να χτίσεις  ένα σπίτι σε ένα μέρος όπου υπάρχουν δέντρα τα οποία μπορεί να είναι 100 χρόνων ή μια λίμνη που μπορεί να είναι εκεί αιώννες τότε οφείλεις να μιλήσεις με τα δέντρα, οφείλεις να μιλήσεις με το νερό, οφείλεις να μελετήσεις τον άνεμο.

Δεν είναι απλή υπόθεση να μπορεί κανείς να…μιλά με το νερό ή με τα δέντρα. Το αναγνωρίζω. Όπως αναγνωρίζω πως μπορεί αυτή η σκέψη να ερμηνευθεί ως απλοική και όχι ως απλή. Υπάρχει μια φιλοσοφία πίσω από αυτήν, εκείνη που σε φέρνει πίσω στις απλές αξίες της ζωής. Αν υπάρχει ένα δέντρο, μια λίμνη, ένα πουλί τότε η δικήμου προσπάθεια είναι να επικοινωνήσω με όλα αυτά τα στοιχεία και είτε να κινηθώ μέσα από ένα συγχρονο τρόπο μαζί τους ή εναντίον τους ανάλογα με το μήνυμα που χρειάζεται να δοθεί στην κάθε περίπτωση.

Γιατί έχετε την ανάγκη να κάνετε urban έργα και δεν περιορίζεστε μόνο στην δική σας πόλη; Γιατί πιστεύω πως εμείς οι άνθρωποι πρέπει να κινηθούμε πέρα από τα σύνορα  που μας επηρεάζουν και μας περιορίζουν. Είναι δύσκολο να βγεις από το δικό σου σώμα αλλά δεν είναι δύσκολο να εκφραστείς έξω από το δικό σου σώμα. Αισθάνομαι λοιπόν την ανάγκη να εστιάσω στις ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου, της κάθε πόλης, των κατοίκων της. Είναι ένας τρόπος ανταλλαγής μιας κουλτούρας που υπερβαίνει τα σύνορα ή τις ιδεολογίες που χωρίζουν τους ανθρώπους. Θέλω να δείξω ότι όλοι μας μπορούμε να επικοινωνήσουμε πέρα από την γλώσσα, πέρα από τον τόπο. Ζω σε ένα μέρος όπου αν περπατήσω εκατό μέτρα πιο κάτω μπορεί και να εκληφθώ ως ξένος. Αυτό με κάνει να συνειδητοποιώ ότι πρέπει να προσπαθήσω να υπερβώ τις διαχωριστικές γραμμές.

Δεν απογοητεύεστε ποτέ κ. Karam από ό,τι συμβαίνει γύρω σας; Θα σου ομολογήσω κάτι. Όλα μου τα projects αρχίζουν με ένα «όχι». Όλα αρχίζουν με μια απόρριψη. Έχω συνηθίσει. Όταν μου λένε «ναι» πια αρχίζω να αισθάνομαι ότι κάτι πάει λάθος.

Και πως γίνεται τελικά το όχι ναι; Είναι μια ολόκληρη διαδικασία. Το πρότζεκτ στην Ιαπωνία πήρε 20 χρόνια για να γίνει ναι. Χρειάστηκε πολύ επιμονή για να πείσουμε τους μοναχούς ότι σε ένα θρησκευτικό χώρο μπορει κανείς να τοποθετήσει έργα τέχνης

Τι είναι αυτό που σας κάνει να επιμένετε λοιπόν; Η πεποίθηση μου πως αυτό που κάνουμε θα προσθέσει μια ποιητική διάσταση ή τουλάχιστον θα προκαλέσει ένα προβληματισμό σε μια πόλη. Δεν τα παρατω. Αυτό είναι αληθεια. Και είναι κάτι που πρέπει να μάθουμε. Το πώς να μην τα παρατάμε. Οι περισσότερες πόλεις στον κόσμο ζούνε αυτή την στιγμή κάτω από το φόβο μιας τρομοκρατικής επίθεσης. Πρέπει να δημιουργήσουμε το αντίβαρο σ’αυτό. Η δουλειά των τρομοκρατών είναι πολύ πιο εύκολη από κείνη των δημιουργικών ανθρώπων. Σκοτώνουν ένα άτομο και είναι σε όλα τα πρωτοσέλιδα του κόσμου. Εμείς κάνουμε ένα ή χίλια ή εκατομύρια έργα τέχνης και κανένας δεν μιλά γι’αυτά. Δεν αποτελούν είδηση. Το να καταστρέφεις και να σκοτώνεις είναι πολύ πιο εύκολο από του να δημιουργείς. Γι’αυτό δεν πρέπει να τα παρατάμε. Είναι ο μοναδικός τρόπος να εναντιωθούμε. Δεν ξέρω ποιος άλλος υπάρχει.

Θέλετε να πετάξετε την δική σας dream bomb, όπως γράψατε σε ένα από τα βιβλία σας. Ναι. Κάποτε έλεγα πως αντί να πετάμε βόμβες καλύτερα να πετάμε βόμβες ονείρων σε μια πόλη.

Το δικό σας όνειρο ποιο είναι κ. KaramΝα περπατήσω πάνω σε ένα σύννεφο. Έστω και με τον κίνδυνο ότι μπορεί να πέσω κάτω από αυτό και να σκοτωθώ…

 

(Με τον Nadim Karam συναντηθήκαμε καλοκαίρι του 2007)

 

Back to top