“Αισθάνομαι δυστυχής”, μου είπε και με κοίταξε κατάματα. Πίναμε ζεστό καφέ, καθόμασταν στην κουζίνα του απέναντι-απέναντι, είχα πολλά χρόνια να τον δω, πάνω από δέκα. Στο τραπέζι στοιβαγμένες εφημερίδες, ένα σταχτοδοχείο και πλάι ένα πιάτο με φρέσκο σταφύλι. “Θέλω να μιλήσουμε για σένα”, του είπα και χαμογέλασε. “Να μιλήσουμε για κείνα που με ανησυχούν”, με διόρθωσε και συμφώνησα. Και κάπως έτσι, μέσα σε ένα απόγευμα, μιλώντας με ένα από τους πιο σημαντικούς ηθοποιούς του θεάτρου μας για κείνα που τον ανησυχούν, συνειδητοποίησα πως η ομορφιά της ψυχής μπορεί τελικά να συγκατοικεί με την θλίψη...
“Δεν θέλω να μου κάνεις στερεότυπες ερωτήσεις όπως το πότε γεννήθηκα…”
Πότε γεννήθηκες;
(χαμόγελο). Ε, λοιπόν γεννήθηκα στις 21 Ιουνίου που είναι η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου. Καθόλου τυχαίο.
Γιατί καθόλου τυχαίο;
Γιατί με χτύπησε το φως στο κεφάλι και με τρέλανε.
Σε τρέλανε ή σου φώτισε την θέα;
Σε αυτή την ζούγκλα που ζούμε μάλλον με τρέλανε.
Διακρίνω μια πικρία;
Είναι τόπος αυτός που ζούμε για να μην υπάρχει πικρία;
Γίνε πιο συγκεκριμένος.
Εσάς τους δημοσιογράφους δεν σας ενδιαφέρει ο πολιτισμός;
Γιατί το λες αυτό;
Γιατί δεν σας είδα να χτυπάτε σαν χταπόδι το προηγούμενο Δ.Σ του ΘΟΚ. Καθώς και το γεγονός ότι προσέλαβαν το προηγούμενο διευθυντή σαν πρώτο ηθοποιό, που είναι σκάνδαλο πρώτου μεγέθους.
Αναφέρεσαι στις απολύσεις των ηθοποιών;
Η απόλυση του Λούρα και του Μουαίμη ήταν μπαμπεσιά. Μόνο αυτή η λέξη μπορεί να την χαρακτηρίσει.
Γιατί ήταν μπαμπεσιά;
Υπάρχει μια συμφωνία με τον ΘΟΚ, την οποία εγώ ο ίδιος έκανα όταν ήμουν πρόεδρος της συντεχνίας. Μια συμφωνία που λέει πως μέχρι τα 60 όταν σε διώξει ο οργανισμός παίρνεις μια αποζημίωση ανάλογη με τα χρόνια υπηρεσίας σου. Το σκεπτικό βέβαια ήταν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να υπηρετεί ένας ηθοποιός μέχρι τα 60 και να τον διώξεις στα 61. Το σκεπτικό ήταν να τον αφήσεις μέχρι τα 63 για να πάρει την σύνταξη του. Αρα αυτό που έγινε ήταν μπαμπεσιά και δεν σας είδα να την χτυπάτε.
Αφού εμείς δεν κάνουμε καλά την δουλειά μας, εσείς οι ηθοποιοί γιατί δεν αντιδράτε συλλογικά;
Και τι να κάνουμε; Απεργία; Και ποιόν ενδιαφέρει αν κάνουμε απεργία; Δεν είμαστε η τηλεόραση που άμα απεργήσει δεν θα δείξει το ποδόσφαιρο και θα αντιδράσει ο Κυπραίος. Χέστηκε ο κόσμος αν δεν γίνει μια παράσταση.
Δεν υπάρχει άλλος τρόπος αντίδρασης;
Όταν λεμε κάποια πράγματα και αυτοί δεν θίγονται και είναι καλυμένοι πίσω από τις κομματικές ασπίδες τί μπορείς να κάνεις; Τα μμε πρέπει να χτυπήσουν, η πολιτεία πρέπει να αλλάξει. Η κομματική εκπροσώπηση στους οργανισμούς του πολιτισμού είναι αισχρό. Διότι δεν διορίζονται ανθρώποι που γνωρίζουν κατανάγκην το αντικείμενο. Διορίζονται ανθρώποι που είναι επιστάτες στο κόμμα. Ε, δεν γίνεται. Το δικό μας το καιρό, όταν υπήρχε εκείνος ο πυρήνας των φοβερών ηθοποιών, δεν υπήρχε η εκπροσώπηση των κομμάτων, επι Βασιλείου έγιναν αυτά. Και τότε πριν απολύσουν ένα ηθοποιό το σκέφτονταν πολύ σοβαρά γιατί ήξεραν ότι είχαν να αντιμετωπίσουν άλλους δέκα ηθοποιούς πολύ σοβαρούς. Κατάλαβες;
Και πως μπορεί να φτιάξει κατα την γνώμη σου η σημερινή κατάσταση;
Ελπίζω το νέο Δ.Σ και ο νέος διευθυντής, ο Γιώργος Παπαγεωργίου, τον οποίο γνωρίζω και εκτιμώ, να είναι πιο απελευθερωμένοι από τα κόμματα και να κάνουν σωστά την δουλειά τους.
Το ότι ο πολιτισμός δεν ήταν ποτέ στις προτεραιότητες του κράτους είναι εμφανής σε πολλά επίπεδα.
Διότι έχουν κάνει τον πολιτισμό κομματικό. Το μόνο τους κριτήριο είναι αν υπάρχει κομματικό όφελος ή όχι. Και όταν εμφανίζονται αυτά τα φαινόμενα πώς θα προχωρήσει η τέχνη; Αποτελούμε παγκόσμιο φαινόμενο με αυτές τις κομματικές παρεμβάσεις στο χώρο της τέχνης. Έχει καταρρακωθεί η αξιοπρέπεια του καλλίτεχνη. Προσλαμβάνουν ηθοποιούς στο ΘΟΚ χωρίς να τους έχουν δει καν να περπατούν πάνω στην σκηνή. Δίνονται πολλές ανεξέλεγκτες επιχορηγήσεις σε ερασιτεχνικές ομάδες. Πώς θα πάμε μπροστά;
Εσύ που αφιέρωσες όλα αυτά τα χρόνια στο θέατρο…
Σε προλαβαίνω γιατί ξέρω τί θα με ρωτήσεις. Σου απαντώ πως νιώθω δυστυχής. Από την μια το θέατρο με έχει ομορφίσει και από την άλλη με κάνει να αισθάνομαι δυστυχής.
Αφού σε έχει ομορφίσει γιατί αισθάνεσαι δυστυχής;
Γιατί νιώθω πως ξόδεψα τα καλύτερα χρόνια της ζωής μου, και γω όπως και άλλοι της γενιάς μου, για το τίποτε. Τον τελευταίο καιρό μου έρχεται συνέχεια στο νου η λαική ρήση “Στην Κύπρο πράττε ή μετάπραττε ή που την Κύπρο φύε”. Στην Κύπρο εμπορεύτου. Διαφορετικά φύγε. Διότι δεν έχει έλεος οτιδήποτε έχει σχέση με τον πολιτισμό. Οι βουλευτές εγκρίνουν τον προυπολογισμό για την τέχνη και δεν ξέρουν καν πού είναι το θέατρο, δεν έρχονται καν να δουν τί παίζουμε.
Δεν σε βαραίνει αυτό το συναίσθημα; Ότι μπορεί να ξόδεψες τα χρόνια σου για το τίποτα;
Και βέβαια με βαραίνει. Το μόνο που κέρδισα ήταν ότι ομόρφυνε η ψυχή μου. Ένιωθα ωραία εγώ. Άλλα όταν βλέπεις ότι δεν υπάρχει αποτέλεσμα…Ποιό είναι το σημερινό αποτέλεσμα Ελένη; Να ανοίγεις τους δέκτες της τηλεόρασης σου και να βλέπεις να παίζουν αντί ηθοποιοί, ερασιτέχνες κλαμπατσίμπαλα.
Τότε γιατί συμμετέχετε εσείς οι επαγγελματίες ηθοποιοί;
Και ο ηθοποιός πρέπει να βγάλει κάποια λεφτά. Φωνάζεις μια δύο τρείς, προσπαθείς να αλλάξουν κάποια πράγματα και τί πετυχαίνεις; Σου βγάζουν τη ετικέτα του ιδιότροπου. Όταν είσαι επαγγελματίας είσαι ιδιότροπος.
Σου έχουν βγάλει αυτή την ετικέτα;
Βέβαια, διότι δεν δέχομαι να παίξω με ερασιτέχνες. Φτάσαμε στο σημείο οι σεναριογράφοι που νομίζουν ότι είναι και θεοί- και αυτό να το γράψεις και ας μην με ξανακαλέσουν ποτέ να παίξω-να κάνουν αυτοί τις διανομές. Τον σκηνοθέτη τον έχουν χεσμένο. Και μιλώ κυρίως για τα ιδιωτικά κανάλια, ευτυχώς ακόμα το ΡΙΚ δεν έχει πέσει σε τέτοια φαινόμενα. Όταν τα βλέπεις όλα αυτά δεν θλίβεσαι;
Σκουπίδα πάντοτε υπήρχαν, το θέμα είναι να υπάρχει και ένα αντίβαρο, μια αντιπρόταση σ’αυτά.
Τώρα μας έχουν πνίξει τα σκουπίδια αγάπη μου.
Γιατί δεν μαζευτήκατε τότε ποτέ εσείς όλοι οι παλιοί ηθοποιοί και να ρισκάρετε κάνοντας μια αντιπρόταση σε όλα αυτά, με δικές σας παραγωγή στο θέατρο;
Μα το κάνουμε κατα καιρούς
Εννοώ σε μια πιο συλλογική προσπάθεια.
Μα πρέπει να ζήσουμε κιόλας. Ρίσκαραν πολλοί, μάζεψαν νέα παιδιά και κάναν παραγωγές, και γω το έκανα, αλλά πρέπει να ζήσω, δεν έχω άλλα να πληρώσω. Και ο τρόπος που είναι το σχέδιο του ΘΟΚ καμωμένο για να παίρνεις επιχορήγηση, είναι τελικά για να μην μπορείς να πάρεις. Διότι δεν είναι δυνατόν να ξέρεις από τον Ιούλη τί θα κάνεις το Δεκέμβρη κι’αν θα βρεις ανθρώπους που να μην δουλεύουν τότε κάπου αλλού ώστε να ανεβάσεις παράσταση.
Πως διαχειρίζεσαι, λοιπόν, αυτή την θλίψη που σε βαραίνει;
Ακούω μουσική, βγαίνω με κανένα δύο φίλους, πίνω καλό κρασί για να ξεχνώ. Δεν έχεις και άλλη επιλογή. Μην νομίσεις ότι είμαι μηδενιστής. Απλά κουράστηκα να ελπίζω.
Κουράστηκες και να είσαι “αντάρτης”;
Να σου πω κάτι; Το μόνο που ξέρω να λέω για τον εαυτό μου είναι ότι είμαι καλός ηθοποιός. Αυτό ξέρω. Και πως αν δεν ήμουν θα με έκαιγαν στην πυρά. Και για τις πολιτικές μου θέσεις, και για τις κοινωνικές μου θέσεις και για τις καλλιτεχνικές.
Αυτό σε έσωσε; Το ότι είσαι καλός ηθποιός;
Ναί διαφορετικά θα με διώχναν και από το ΘΟΚ, αλλά δεν τολμούσαν. Από την άλλη εγώ είχα την πολυτέλεια να λέω ελεύθερα τις απόψεις μου. Δηλαδή δεν ξέρω αν θα έβγαζα έξω αυτό το αντάρτικο αν είχα οικογένεια. Γι’αυτό πιστώνω τους ανθρώπους που δεν λένε τίποτα γιατί φοβούνται, γιατί πρέπει να ζήσουν την οικογένεια τους.
Εσύ νιώθεις καλά με τον εαυτό σου;
Ναί νιώθω καλά. Αλλά όταν βλέπεις ότι το κοινωνικό σύνολο δεν προχωρά τότε τί να το κάνω αυτό το νιώθω καλά;
Για σένα τί σημαίνει νιώθω καλά με τον εαυτό μου.
Σημαίνει ξέρω τον εαυτό μου, έχω μάθει τον εαυτό μου. Ο καλός ηθοποιός ξέρει τον εαυτό του, μαθαίνει πιος είναι. Και γίνεσαι καλύτερος, γίνεσαι πολύ πιο ευαίσθητος, βλέπεις τα πράγματα πιο απλόχερα. Μεγαλώνει η ψυχή σου. Εγώ αυτή την στιγμή μαραζώνω, αντί να χαίρομαι όταν βλέπω ταλαντούχα παιδιά.
Γιατί μαραζώνεις;
Διότι σκέφτομαι ποιά θα είναι η τύχη τους. Από μόνο του το ταλαντούχο παιδί δεν μπορεί να προχωρήσει, το θέατρο είναι ομαδική δουλειά. Αν δεν παίξεις με καλούς συντελεστές, με καλό σκηνοθέτη πόσο θα αντέξει, θα σβήσει. Δεν υπάρχουν οι συνθήκες γι’αυτά τα νέα ταλαντούχα παιδιά. Εγώ φάνηκα πολύ τυχερός στην πορεία μου γιατί είχα σπουδαίους συνεργάτες και δασκάλους
Σήμερα δεν έχει σπουδαίους δασκάλους;
Θα κάνει η Μιμη Ντενίση σχολή (γέλια)
Ποιός είναι ο καλός δάσκαλος;
Εκείνος που σου μεταδίδει πράγματα. Εκείνος που σου μαθαίνει μια μέθοδο μελέτης του χαρακτήρα. Που σου μαθαίνει να βλεπεις τα πράγματα που είναι μπροστά σου και όχι εκείνα που είναι ένα χιλιόμετρο μακριά χωμένα πίσω από τα δέντρα. Ο περισσότερος κόσμος έτσι κάνει. Είναι εδώ μπροστά μας τα πράγματα και δεν τα βλέπουμε.
Γιατί δεν τα βλέπουμε;
Γιατί δεν θέλουμε να τα δούμε. Είτε επειδή μας πληγώνει, είτε επειδή μας φοβίζει. Και δεν είμαστε ποτέ ευχαριστημένοι με αυτά τα οποία έχουμε. Αντιθέτως γινόμαστε δυστυχής προσπαθώντας να αποκτήσουμε και άλλα. Αν κάτσεις και σκεφτείς πόσος κόσμος δεν έχει να φάει τότε λες “σύνελθε” μια χαρά είσαι εσύ και μην πέφτεις στην μιζέρια. Πέφτουμε στην μιζέρια γιατί δεν εκτιμούμε αυτά που έχουμε. Και γιατί φοβόμαστε να δούμε μπροστά μας τί υπάρχει.
Εσύ νίκησες τους φόβους σου;
Όχι βέβαια. Οι φόβοι παρουσιάζονται κάθε μέρα. Πολλές φορές οι ανάγκες της προσωπικής σου ζωής, λειτουργούν εις βάρος της καλλιτεχνικής σου πορείας. Και αυτός είναι ένας από τους φόβους μου.
Σου έχει συμβεί;
Ναι. Κάποτε έβγαζα πολλά χρήματα και ήταν όλα μια χαρά. Έπινα και το καλό μου κρασί, πήγαινα και στην καλή ταβέρνα…Τώρα που δεν έχω πολλά χρήματα δεν έχω πειθαρχήσει και να πω πως δεν μου χρειάζεται το καλό κρασί και η καλή ταβέρνα κι’αυτό λειτουργεί εις βάρος καμια φορά της καλλιτεχνικής μου δουλειάς.
Πως λειτουργεί εις βάρος;
Πάω και κάνω προχειρότητες και εκπτώσεις στην τηλεόραση.
Αυτό είναι επιλογή σου.
Είναι. Από την άλλη ξέρω ότι δεν θα χαλάσω σαν ηθοποιός και ξέρω ότι πάω και μπαίνω στο σκουπιδοτενεκέ μόνο γιατί θέλω τα λεφτά. Αλλά δεν παύει από του να με θλίβει.
Αφού σε θλίβει γιατί το κάνεις;
Τώρα προσπαθώ να πειθαρχήσω. Να πω θα ζεις με αυτά που έχεις. Φτάνει στις εκπτώσεις. Βεβαια μόνο σε ότι αφορά στην τηλεόραση έκανα εκπτώσεις. Στην υπόλοιπη μου πορεία δεν έχω κάνει.
Τελικά και το να μάθεις να ζεις είναι ένα είδος ταλέντου;
Ναί είναι. Και γω έμαθα να ζω, αλλά με πιάνει και η θλίψη. Δεν μπορώ να νιώθω εγώ καλά και ο άλλος δίπλα νάναι μίζερος ή να τον αναγκάζει το σύστημα να είναι μίζερος. Θα μου πεις θα σώσεις τον κόσμο;
Θα σώσεις τον κόσμο;
Δυστυχώς με απασχολούν αυτά τα πράγματα. Με ενοχλεί αφάνταστα, δεν μπορείς να φανταστείς πόσο, το ότι μόνο οι 2 στους 10 οδηγούς δεν θα σου δείξουν ότι θα στρίψουν. Διότι η οδική συμπεριφορά καθορίζει το πολιτιστικό μας επίπεδο. Δεν αντέχω λοιπόν την χοντροκοπιά, δεν αντέχω την αδικία, την έλλειψη γνώσης. Δεν αντέχω που στην Κύπρο οι μετριότητες ομαδοποιούνται και εξοστρακίζουν τους ταλαντούχους. Δεν τα αντέχω όλα αυτά.
Tην προσωπική σου ζωή την έζησες με το ίδιο πάθος όσο και την καλλιτεχνική σου;
Ναι δυστυχώς.
Γιατί δυστυχώς;
Γιατί τα πάθη έχουν ζημιά. Τα πλήρωσα με πόνο ψυχής. Αν θες να κλείσεις το μαγνητόφωνο τότε θα σου εξηγήσω τί εννοώ...
